Türkiyənin ən gözəl və tarixi şəhərlərindən biri olan Amasya haqqında danışacayıq. Amasya şahzadələr şəhəri və ya şahzadələr diyarı kimi tanınır.
Amasiya Osmanlı dövrünün ən əhəmiyyətli şəhərlərindən biri idi. Çünki taxt-tacın varisi olan şahzadələrdən bəziləri Amasyada yaşayır və burada gələcək varis taxt çıxmaq üçün hazırlanırdı. Tarixi qədim olan bu şəhərin tikintisi haqqında müxtəlif rəvayətlər dillərdə dolaşır.
Tarixdə bu şəhərdə doğulan dünya şöhrətli insanları adı qeyd edilir. Eramızdan əvvəl 60-19-cu illər arasında Amasyada doğulduğu təxmin edilən və Coğrafiya elminin atası hesab edilən Strabonun yazdığı məşhur coğrafiya kitabında bu şəhər haqqında geniş məlumat var. Strabona görə Amasya adı, burada yaşamış olan bir Amazon kraliçası olan Amasisdən gəlməkdədir. Olan Yunan və Roma sikkələrində görüldüyü üzrə ad zamanla Αμάσεια, Amaseia, Amassia və Amasia olaraq dəyişmiş və sonunda Türklər Amasya olaraq adlandırmışlar. Amasyada bu günə qədər 19 fərqli dövlətin yaşadığı deyilməkdədir. Rəsmi statistikaya görə şəhərin 132 min əhalisi var. Maraqlıdır ki, bu kiçik şəhərə hər il yüzminlərlə turist gəlir.
O vaxtdan bəri mövcud olan şəhər Türkiyənin Orta Qara dəniz bölgəsində, Anadolunun daxili hissələrini Samsun limanına birləşdirən yolun üzərində yerləşir. Şəhərin şimalında Samsun, cənubunda Yozgat, şərqində Tokat, qərbində Çorum yerləşir. Təbii gözəllikləri ilə yanaşı tarixi zənginliyi ilə də seçilən Amasyada gəzməli və görməli yerlər çoxdur. Bundan əlavə, Amasyanın məşhur alması bütün ölkədə çox məşhurdur.
Şəhərdə və şəhərin ətrafında çoxsaylı tarixi abidələr mövcuddur. Bu yazımızda Amasyanın gəzməli və görməli yerlərini sizə təqdim edəcəyik.
1. Harşena dağı və Pontus krallarının qaya məzarları
Yalıboyu Evlərinə gəldiyiniz zaman diqqətinizi çəkəcək çay kənarındakı şəhərin simvollarından biri də Harşena dağı və Pontus krallarının qaya məzarlarıdır… Eramızdan əvvəl 333-cü ildə Pontus dövlətinin paytaxtı olaraq istifadə edilən şəhər, Ellinistik dövr padşahlarının məzarlarına da ev sahibliyi edir. Nəhəng qaya kütlələrinin oyulması və formalaşdırılması ilə inşa edilən qaya məzarları Harşena dağının ətəyində, Yalıboyu Evlərinin düz arxasında yerləşir.
2. Amasya qalası
Amasya qalası Amasyada mütləq görməli yerlərdən biridir! Amasyanın şəhər mərkəzinə baxan bu möhtəşəm tikili, şəhərin ən mühüm tarixi və memarlıq simvollarından biri olan Amasya qalasıdır. Şəhərin mərkəzindən axan Yeşilırmakdan 300 metr hündürlükdə olan Harşena dağındakı qəsrin üzərində heç bir kitabə olmadığı üçün onun nə vaxt və kim tərəfindən tikildiyi bəlli deyil.
Bəzi mənbələrdə onun Pontus kralı tərəfindən tikildiyi bildirilsə də, qalanın xarabalıqları arasında Köhnə Tunc dövrünə aid xarabalıqlar da var. 1075-ci ildə türklər şəhəri fəth etdikdən sonra bir çox əlavə və baxım proseslərindən keçən qala yonma daş və söküntüdən tikilmişdir. Qalanın içərisində Osmanlı dövrünə aid hamamlar və çoxlu türbələr var.
3.II. Bayezid Kompleksi
Amasyanın simvollarından biri olan Bayezid Külliyesi, Yeşilırmakın kənarında yerləşən çox estetik bir tarixi abidədir. 1481-ci ildə tikintisi Bəyəzidin taxta çıxması ilə başlayan və 1486-cı ildə tamamlanan tarixi bina sosial kompleksi və yanındakı məscidi ilə diqqət çəkir. Çayın kənarında yerləşən bu böyük kompleks şəhərin mühüm tarixi abidələrindən biridir. Böyük və böyük həyəti, əl oyma tac darvazaları və memarlıq sənətkarlığı ilə diqqət çəkən binanı Amasya səfəriniz zamanı ziyarət edə bilərsiniz.
4. Hazeranlar malikanəsi
Hazeranlar Köşkü, Yalıboyu evləri içərisindədir. Yeşilırmakın kənarında, Hatuniyyə Məscidinin düz yanında divarlar üzərində tikilən ev memarlıq quruluşu ilə Safranbolu Evlərini xatırladır. Amasya xəzinədarı Həsən Tələt Əfəndi tərəfindən 1865-ci ildə inşa edilən malikanə Osmanlı dövründən qalan ən gözəl tikililərdən biridir. Köşkün adı uzun müddət malikanədə yaşayan Hazeran Xanımdan gəlir.
1976-cı ildə nazirlik tərəfindən bərpa edilərək muzeyə çevrilən malikanə 1998-ci ildə Amasiyada baş verən zəlzələ nəticəsində zədələndiyi üçün yenidən bərpa prosesinə başlayıb. Bu gün etnoqrafiya muzeyi kimi fəaliyyət göstərən malikanə aşağı mərtəbədəki zalda rəsm qalereyası kimi fəaliyyət göstərir.
5. Burma Minarə məscidi
Amasyanın ən məşhur simvollarından və tarixi binalarından biri şəhərin mərkəzindəki Derekocacık məhəlləsindəki Burmalı Minare Məscididir. Üzərindəki yazıya görə, onlar iki qardaş olublar və dövrün Səlcuqlu hökmdarı II. Qiyasəddin Keyhüsrevin vəziri Necməddin Ferruh bəy və qardaşı Həznədar Yusif tərəfindən tikildiyi məlumdur. 1242-ci ildə tikilmiş məscid burulmuş minarəsi ilə diqqət çəkir.
Halbuki məscid ilk tikiləndə onun minarəsi belə deyildi. İlk dəfə ağacdan hazırlanan minarə daha sonra 1730-cu ildə baş verən yanğında ciddi ziyan görüb. Yerində tikilən minarə indiki görkəmi ilə çox diqqət çəkən bir tikiliyə çevrilib.
6. Amasya Arxeologiya Muzeyi
1925-ci ildə Sultan II. Bəyəzid Kompleksinin iki otağında toplanmış arxeoloji əsərlər və İslam Dövrü mumiyaları bir araya gətirilərək əvvəlcə “Muzey deposu” yaradılıb, sonra isə eksponatlar artdıqca onların nümayişi üçün yerlərə ehtiyac yaranıb və bu əsərlər 1962-ci ildə Səlcuqlular dövrünün monumental əsərlərindən biri olan Gökmedrese məscidinə köçdü. Amasya Arxeologiya Muzeyi 1977-ci ildə indiki müasir binasına köçürülmüş və bütün əsərlər xronoloji ardıcıllıqla sərgilənərək 1980-ci ildə xidmətə açılaraq Amasya ziyarətçilərinin istifadəsinə verilmişdir.
11 fərqli sivilizasiyaya aid etnoqrafik, arxeoloji, sikkələr, möhürlər, əlyazmalar və mumiyalar da daxil olmaqla 24 min əsərə ev sahibliyi edən Amasya Arxeologiya Muzeyi bölgənin ən zəngin və müasir muzeyi kimi xidmət edir. Muzey üç mərtəbədən ibarətdir. Zirzəmidə; anbar, laboratoriya və digər xidmət bölmələri. Aşağı mərtəbədə; Üst mərtəbədə bufet, istirahət otağı və kiçik sərgi zalı var; Burada sikkələr, arxeoloji və etnoqrafik əsərlər nümayiş etdirilən iki böyük zal var. Sultan I Məsud türbəsinin bağçasında İlxanilər dövrünə aid 6 mumiya və daş əsərlər sərgilənir.
8. Şahzadələr Muzeyi
Şahzadələr Muzeyi 1800-cü illərdə tikilib və 1986-cı ildə sahibi tərəfindən sökülüb. Bina 2007-ci ildə Amasiya Qubernatorluğu tərəfindən orijinal formasına uyğun olaraq yenidən inşa edilmiş və 2008-ci ildə Şahzadələr Muzeyi adı ilə yenidən istifadəyə verilmişdir.
İki mərtəbəli taxta binadan ibarət muzeydə Amasiya valisi olmuş, lakin sultan olmamış şahzadələrin mum heykəlləri aşağı mərtəbədə, şəhər və sonralar valilik etmiş şahzadələrin mum heykəlləri sərgilənir. sultan halına gələnlər üst qatda sərgilənir. Muzeyin daxili tərtibatında sultanların yaşadığı dövrün bədii elementləri yer alıb; Muzeydə divarları bəzəyən kaşı, xəttatlıq, illüminasiya, miniatür və ebru 14-15-16-cı əsrlərin bədii yanaşmasını əks etdirir.
9. Ferhat və Şirin Aşıklar Muzeyi
Şəhərin digər mühüm muzeyi isə Ferhat və Şirin Aşıklar Muzeyidir. Amasya əfsanəvi sevgililər Ferhat və Şirinin yaşadığı yer kimi tanınır. Şirin sevgisi naminə dağları deşib su gətirən Ferhatın izləri hələ də bu şəhərdə “Ferhat Su Kanalı” olaraq yaşayır.
Bu şəhərin gəzməklə qurtarmayacaq çoxsaylı tarixi, dini abidələri var. Yolunuz Amasyaya düşsə tarixlə baş-başa qalmağı unutmayın.
Qoşqar Salmanlı
