Türk Dövlətləri Təşkilatı (TDT) 15 ildir fəaliyyət göstərir və tamhüquqlu dövlətlərarası struktur kimi beynəlxalq səviyyədə tanınıb. Onun çərçivəsində iştirakçı ölkələr arasında əməkdaşlığın gücləndirilməsinə yönəlmiş bir sıra layihələr həyata keçirilir.
TDT-nin üzvləri Azərbaycan, Qazaxıstan, Qırğızıstan, Türkiyə və Özbəkistandır.
Macarıstan, Türkmənistan, Şimali Kipr Türk Respublikası və İqtisadi Əməkdaşlıq Təşkilatı (İƏT) müşahidəçi statusuna malikdir.
2022-ci ilin noyabrından TDT-nin baş katibi vəzifəsini əvvəllər Qırğızıstanın Türkiyədəki səfiri vəzifəsində çalışmış Kubanıçbek Omuraliev tutur.
Bu müddət ərzində həm rəsmi, həm də qeyri-rəsmi sammitlər baş tutdu. O, AKIpress-ə müsahibəsində təşkilatın perspektivləri, üzvlüyünün genişləndirilməsi imkanları və digər əsas məsələlərdən danışıb.
– Ötən il Türk Dövlətləri Təşkilatının əsasını qoyan əsas sənəd olan Naxçıvan Sazişinin 15 illiyi tamam oldu. Bu illər ərzində təşkilat necə dəyişib?
– Türk Dövlətləri Təşkilatının (TDT) inkişafı üzv dövlətlərin ümumi istəklərini və baxışlarını əks etdirən, həqiqətən də təsirli prosesdir. Rəsmi yaranma tarixi Naxçıvan Sazişinin imzalandığı 2009-cu il olsa da, türk əməkdaşlığının kökləri daha dərinlərə gedib çıxır.
1990-cı illərin əvvəllərində Sovet İttifaqının dağılmasından sonra türkdilli dövlətlərin liderlərinin ilk zirvə toplantıları keçirildi. Bu zirvə görüşləri xalqlarımızın birləşmək, qarşılıqlı anlaşma yaratmaq və müxtəlif sahələrdə əməkdaşlıq üçün zəmin yaratmaq üçün kollektiv istəyinin simvoluna çevrilib.
2009-cu ildə bu istək tarixi hadisəyə gətirib çıxardı – Azərbaycan, Qazaxıstan, Qırğızıstan və Türkiyə liderləri Türkdilli Dövlətlər Şurasının fəaliyyətə başlaması kimi Naxçıvan sazişini imzaladılar. 2021-ci ildə İstanbulda keçirilən sammitdə Şura Türk Dövlətləri Təşkilatına çevrilərək tam hüquqlu beynəlxalq struktura çevrildi.
Nisbətən qısa müddətə mövcud olmasına baxmayaraq, TDT artıq təkcə regional səviyyədə deyil, həm də qlobal miqyasda əhəmiyyət qazanmışdır. 2015-ci ildən biz mütəmadi olaraq iqtisadiyyat və mədəniyyətdən tutmuş təhsil və sosial siyasətə qədər müxtəlif məsələlər üzrə qərarlar qəbul etdiyimiz sammitlər keçiririk.
Bəs TDT-ni unikal edən nədir? O, sadəcə olaraq, ticarət sazişlərini və ya iqtisadi inteqrasiyanı həyata keçirən bir təşkilat deyil. TDT xalqlarımız arasında əsrlər boyu qurulmuş ümumi tarixi, dil, mədəni və ənənəvi əlaqələrə əsaslanır. Bu, sadəcə tərəfdaşlıq deyil, əslində dəyərlər birliyinə və ortaq tarixə əsaslanan qardaşlıqdır.
Bu gün TDT ölkələri bu təşkilata üzvlük əsasında ikitərəfli əlaqələr qurmağa başlayır. Və bu, yeni perspektivlər yaradır. Biz görürük ki, “qardaşlıq” ruhu ikitərəfli qarşılıqlı əlaqələrin dərinləşməsi üçün necə əsas olur.
Bu gün TDT 35-dən çox müxtəlif sahədə – xarici siyasət və ticarətdən tutmuş enerji, yaşıl iqtisadiyyat, turizm, rəqəmsallaşma və hətta kosmik tədqiqatlara qədər fəaliyyət göstərir. Məsələn, ən maraqlı təşəbbüslərdən biri kosmik sektorda əməkdaşlığımızdır. Bişkekdə keçirilən sonuncu sammitdə ölkələr bu sahədə birgə işləmək haqqında saziş imzalayıblar. Bizim iddialı layihələrimizdən biri ümumi peykin yaradılmasıdır, onun yaxın illərdə orbitə çıxarılması planlaşdırılır. Bu peyk ölkələrimizin inkişafına böyük təsir göstərəcək, bizə hava proqnozu, təbii fəlakətlərin qarşısının alınması və kənd təsərrüfatının səmərəli idarə olunması problemlərini həll etməyə imkan verəcək, məhsuldarlığın qiymətləndirilməsi üçün dəyərli məlumatlar verəcəkdir.
Məsələn, ötən il TDT üçün əlamətdar oldu, belə ki, biz sənaye, elm, texnologiya və innovasiya nazirlərinin, ədliyyə nazirlərinin, daxili işlər nazirlərinin, eləcə də kartoqrafiya müəssisələrinin rəhbərlərinin ilk iclaslarını keçirdik. Bu görüşlər üzv dövlətlərimiz arasında müvafiq sahələrdə əməkdaşlığın əsasını qoydu.
Beləliklə, TDT bu gün ölkələrimiz arasında davamlı dialoqun əsas platformasına çevrilib. Əminik ki, təşkilatımız ildən-ilə regional əməkdaşlığı gücləndirəcək və qlobal proseslərə mühüm töhfə verəcək, daha bir-biri ilə əlaqəli və sabit dünyanın yaradılmasına töhfə verəcək.
– Cavablarınıza əsasən deyə bilərik ki, TDT formalaşma mərhələsini və formal təşkilat olaraq qalmaq riskini dəf edib?
– Bəli, bu dövr artıq arxada qalıb və təşkilat inamla ayaq üstədir. TDT-nin gələcəyi ümidverici və ümidverici görünür. Bununla belə, əldə etdiklərimizi möhkəmləndirmək üçün fəal işləməyə davam etməliyik.
– TDT-nin gələcəkdə genişlənəcəyini, o cümlədən yeni ölkələrin tərkibinə daxil olacağını gözləmək olarmı?
– Dərhal aydınlaşdırım: 2021-ci ildə təşkilat transformasiya olunanda Naxçıvan müqaviləsinə dəyişikliklər edildi. Yeni qaydalara əsasən, yalnız türk dilinin dövlət və ya rəsmi dil statusuna malik olduğu ölkələr üzv və müşahidəçi ola bilər. Beləliklə, sual son dərəcə aydındır və əlavə şərh tələb etmir. Genişlənməyə gəlincə, onun meyarları artıq dəqiq müəyyən edilib.
– Hazırda TDT üzv dövlətlər arasında iqtisadi əməkdaşlığı gücləndirmək, ticarəti yaxşılaşdırmaq və regional inteqrasiyanı gücləndirmək üçün hansı əsas təşəbbüsləri və layihələri həyata keçirir?
– Strateji cəhətdən Şərqlə Qərbin, Şimalla Cənubun kəsişməsində yerləşən, 170 milyona yaxın əhalisi və 4,5 milyon kvadratmetr ərazisi olan rayonumuz. km, ticarət və iqtisadi əməkdaşlığın genişləndirilməsi üçün böyük imkanlar təklif edir. Ümumi ÜDM-in həcminə görə, TDT üzvü olan ölkələr dünyada 12-ci yeri tutur. Hazırda TDT-yə üzv dövlətlərin xarici ticarətinin ümumi həcmi 860 milyard dollar təşkil edir, lakin TDT üzvləri arasında daxili ticarət dövriyyəsi bunun cəmi 5%-ni təşkil edir – təxminən 42,3 milyard dollar. Bu rəqəm hələ də idealdan uzaq olsa da, tendensiyalar ümidvericidir: bir neçə il əvvəl bu, cəmi 3% idi. Çalışırıq ki, ən qısa zamanda onu 10%-ə çatdıraq. Ölkələrimiz arasında ikitərəfli ticarət dövriyyəsi də artır.
Məsələn, Qırğızıstanla Türkiyə arasında ticarəti götürsək, son beş ildə əsl sıçrayış baş verib. Mən ilk dəfə 5 il əvvəl Qırğızıstanın Türkiyədə səfiri kimi işə başlayanda ticarət dövriyyəsi cəmi 150-160 milyon dollar idi. Cəmi iki ildən sonra bu rəqəm bir milyard dolları ötdü ki, bu da tarixi İpək Yolunun canlanmasından xəbər verir. Üstəlik, söhbət təkcə əmtəə tədarükündən deyil, həm də xidmət sektorunun genişləndirilməsindən gedir. Biz indi məhz bu istiqamətdə işləyirik, o cümlədən ölkələrimiz arasında azad ticarət və xidmətlər haqqında çoxtərəfli sazişin hazırlanması.
Ticarətin stimullaşdırılması üçün xüsusilə nəqliyyat və logistika sahəsində maneələrin aradan qaldırılması vacibdir. Bu istiqamətdə UNEC və Beynəlxalq Avtomobil Nəqliyyatı İttifaqı ilə fəal əməkdaşlıq edirik.
TDT çərçivəsində nəqliyyat əməliyyatlarını sadələşdirən və sərhəd-keçid proseslərini sürətləndirən “ePermit” və “eCMR” kimi layihələr də həyata keçirilir. Biz bir neçə mühüm saziş imzalamışıq, o cümlədən kombinə edilmiş yükdaşımalar və sadələşdirilmiş gömrük dəhlizinin yaradılması ilə bağlı sazişlər regionda logistika və nəqliyyat əlaqələrinin yaxşılaşdırılmasına kömək edir.
Ən əlamətdar layihələrdən biri də ölkələrimizin ərazisindən keçən və Asiyanı Avropa ilə birləşdirən Orta Dəhliz kimi tanınan Transxəzər Beynəlxalq Nəqliyyat Dəhlizidir. Tarixən bu marşrut Böyük İpək Yolu kimi tanınır. Onun unikal üstünlükləri var – o, Şimal dəhlizindən 2000 kilometr qısa və dəniz marşrutlarından üç dəfə sürətlidir – malları Çindən Avropaya cəmi 15 günə çatdırmaq olar.
Orta Dəhliz boyu infrastrukturun təkmilləşdirilməsi 2030-cu ilədək daşınan yüklərin həcmini üç dəfə artıraraq 11 milyon tona çatdıracaq. “Türk dünyasının baxışı – 2040”da bu istiqamət Şərqlə Qərb arasında ən qısa və təhlükəsiz nəqliyyat yolunun yaradılmasına, ölkələrimizin regional və qlobal təchizat zəncirlərinə inteqrasiyasına yönəlmiş strateji vəzifə kimi təsbit olunub.
Bu dəhlizin mühüm elementi Çin-Qırğızıstan-Özbəkistan dəmir yolu layihəsidir.
Dəmir yolu Kaşqardan Toruqart aşırımından keçərək Cəlal-Abada qədər uzanır və Özbəkistanın Əndican şəhərində bitir. Yolun uzunluğu 523 kilometrdir ki, bunun da 305 kilometri Qırğızıstan ərazisindən keçir. Ümumilikdə 27 tunel və 46 körpü tikiləcək. Kazarman tuneli ən uzundur, uzunluğu 13 kilometrə, Kök-Art çayı üzərindəki körpünün ən yüksək dayağı isə 122 metrə çatır. Ümumilikdə bu dəmir yolu tranzit məsafələrini əhəmiyyətli dərəcədə azaldacaq və ildə 15 milyon tona qədər yükün daşınmasına imkan verəcək.
İnvestisiya əməkdaşlığı işimizin digər əsas sahəsidir. 2023-cü ildə 500 milyon dollar nizamnamə kapitalı ilə Türk İnvestisiya Fondu yaradılıb ki, bu da daxili ticarəti təşviq edən və investisiya cəlb edən layihələrin maliyyələşdirilməsi üçün platforma təqdim edir. Həmçinin 2 milyondan çox şirkəti birləşdirən Türk Dövlətlərinin Ticarət və Sənaye Palataları Birliyi regionda iqtisadi əlaqələrin möhkəmlənməsinə fəal töhfə verir.
Nəhayət, Bişkekdə keçirilən son sammitdə Rəqəmsal İqtisadiyyat Tərəfdaşlığı Sazişi imzalandı və bu, TDT-yə üzv ölkələrdə fasiləsiz rəqəmsal ticarət və transformasiya yaratmaq yolunda mühüm addım oldu.
– TDT ticarət və investisiyalardan başqa daha hansı mühüm təşəbbüsləri həyata keçirir və onlar təhsil, mədəniyyət və turizm kimi sahələrdə əməkdaşlığın inkişafına necə töhfə verir?
– Təhsil və mədəniyyət bizim təşkilat üçün heç də az əhəmiyyət kəsb etmir. Qırğızıstanın altı universiteti də daxil olmaqla, 100-dən çox universiteti birləşdirən Türk Universitetləri Assosiasiyasının yaradılması bariz nümunədir. Bu əməkdaşlıq nəinki tələbə və müəllim mübadiləsini təşviq edir, həm də ölkələrimiz üçün ümumi təhsil mühiti yaradaraq ümumi təhsil standartlarının həyata keçirilməsinə kömək edir.
Əhəmiyyətli nailiyyətlərdən biri ortaq türk əlifbasının yaradılması oldu və nəhayət Bakıda təsdiq olundu. 34 hərfdən ibarət bu əlifba dil irsimizin qorunub saxlanmasına və türk xalqları arasında ünsiyyətin möhkəmlənməsinə kömək edəcək.
2012-ci ildə Qırğızıstanın təşəbbüsü ilə keçirilən Dünya Köçəri Oyunları mədəniyyət mübadiləsində xüsusi yer tutur. Bu oyunlar tez bir zamanda mədəniyyətimizin ümumdünya təntənəsi oldu, dünyanın hər yerindən insanları köçəri xalqların zəngin irsi ilə tanış olmağa cəlb etdi. Qazaxıstanda keçirilən son oyunlar böyük uğurla keçdi və indi biz 2026-cı ildə Qırğızıstanda keçiriləcək 6-cı Ümumdünya Köçəri Oyunlarını gözləyirik.
Mədəniyyət sektorunda biz “vahid muzey abunəliyi”nin yaradılması layihəsi üzərində də fəal işləyirik. Bu layihə TDT ölkələrinin vətəndaşlarına lazımsız bürokratiya və əlavə qeydiyyat olmadan müxtəlif ölkələrin muzeylərini ziyarət etmək imkanı verəcək.
Turizm də mühüm sahədir. “Türk İpək Yolu”, “Təbərrük Ziyarət” kimi layihələr ölkələrimizin mədəni irsinin birləşməsinə, “Türk Dünyasının Turizm Paytaxtı” proqramı isə dövlətlərimizin şəhərlərinin populyarlaşmasına kömək edir. Belə ki, bu yaxınlarda Qırğızıstanın Cəlal-Abad şəhəri 2025-ci il üçün Türk Dünyasının Turizm Paytaxtı adına layiq görülüb. Bu sahədə irəliləyiş beynəlxalq səviyyədə qeyd edilmişdir. Çoxşaxəli innovasiya təşəbbüslərimizə görə 2024-cü il Dünya Turizm Lideri Mükafatını aldıq.
Bundan əlavə, qış turizminə marağın artdığını müşahidə edirik. Türk Xizək Kurortları İttifaqının yaradılması təbii landşaftlarımızın potensialının üzə çıxarılması istiqamətində mühüm addım idi. Bu il TDT-nin bütün ölkələrindən kurortların iştirak edəcəyi ilk Türk Alp Xizək Çempionatı Özbəkistanda keçiriləcək. Biz həmçinin ölkələrimizin vətəndaşlarına Özbəkistan, Qazaxıstan və Qırğızıstandakı kurortlarda xizək liftlərindən sərbəst istifadə etməyə imkan verəcək “vahid xizək keçidləri” sistemini inkişaf etdiririk.
Bu təşəbbüslər ölkələrimiz arasında mədəni və turizm əlaqələrini möhkəmləndirməklə yanaşı, iqtisadi yüksəliş imkanlarının genişlənməsinə və xalqlarımızın qarşılıqlı zənginləşməsinə töhfə verir.
– Ortaq türk əlifbasından danışdınız. Üzv dövlətlərdə vahid əlifbanın tətbiqi mövzusu müxtəlif platformalarda qaldırılıb. Bu barədə nə deyə bilərsiniz?
– İlk növbədə, hər hansı anlaşılmazlıqları və spekulyasiyaları, xüsusən də siyasi xarakterli fikirləri dağıtmaq istəyirəm. Vahid əlifbadan danışarkən onun mahiyyətini dərk etmək vacibdir. Bu, milli əlifbaların dəyişdirilməsi cəhdi deyil, əksinə, xalqlarımız arasında qarşılıqlı anlaşmanın sadələşdirilməsi istiqamətində atılmış addımdır. Biz yazını dövlət səviyyəsində birləşdirməyə deyil, yalnız ölkələrimizdən olan insanların bir-birini daha asan başa düşməsinə kömək edəcək bir sistem yaratmağa çalışırıq.
Bu məsələnin tarixi bir neçə onilliklər əvvəl ziyalılarımızın, filoloqlarımızın, tarixçilərimizin bu ideyanı müzakirə etdiyi Bakıya gedib çıxır. O vaxt, indi olduğu kimi, dillərimizi bir-birimiz üçün daha əlçatan etmək idi. Məsələn, turistin işarələri oxumaqla daha asan naviqasiya edə bilməsi və ədəbiyyatın daha başa düşülməsi üçün.
Buna görə də əlifbada birlik mədəni yaxınlaşma vasitəsi olsa da, bunun arxasında heç bir gizli gündəm və ya alt mətnin olmadığını başa düşmək lazımdır.
– TDT təhlükəsizlik sahəsində əməkdaşlığı gücləndirmək üçün hansı addımları atıb?
– Son illərdə Rusiya və Ukrayna arasındakı müharibə, çoxqütblülüyün artması və üzv ölkələr daxilində təhlükəsizlik vəziyyətinin inkişafı kimi qlobal və regional çağırışlarla bağlı Türk Dövlətləri Təşkilatının təhlükəsizlik sahəsində əməkdaşlığı mərkəzi diqqət mərkəzinə çevrilib. “Türk Dünyasına Baxış 2040” və “TDT Strategiyası 2022-2026” sənədlərində müntəzəm məsləhətləşmələr, hərbi və müdafiə sənayesi sahəsində əməkdaşlığın genişləndirilməsi, terrorizm, ekstremizm, miqrasiya və mütəşəkkil cinayət kimi təhdidlərlə mübarizə üçün koordinasiya edilmiş səylərin siyasi və təhlükəsizlik məsələlərində daha sıx əməkdaşlığın zəruriliyi vurğulanır.
Bu məqsədlərə nail olmaq üçün TDT təhlükəsizlik şuraları katiblərinin görüşləri, təhlükəsizlik məsələləri üzrə məsləhətləşmələr və çoxtərəfli siyasi məsləhətləşmələr kimi əsas mexanizmlər yaratmışdır. Əhəmiyyətli addımlardan biri kəşfiyyat sahəsində əməkdaşlıq oldu. Müdafiə texnologiyalarının təkmilləşdirilməsi və sərhəd təhlükəsizliyinin gücləndirilməsi təşəbbüslərinə xüsusi diqqət yetirilir.
Bişkekdə keçirilən sonuncu sammitdə TDT ölkələri üçün Mülki Müdafiə Mexanizminin yaradılmasına dair beynəlxalq müqavilənin imzalanması mühüm nailiyyət oldu. Bu mexanizm təbii fəlakətlərə və fövqəladə hallara cavab vermək üçün əlaqələndirilmiş yanaşma tətbiq edəcək ki, bu da təhlükələrə operativ reaksiya verməyə və böhran vəziyyətlərində dövlətlərimiz arasında koordinasiyanı yaxşılaşdırmağa kömək edəcək.
– Türk Dövlətləri Təşkilatı beynəlxalq nüfuzunu gücləndirmək və qlobal təşkilatlarla əməkdaşlığı genişləndirmək üçün hansı addımları atır?
– Son illər beynəlxalq əməkdaşlığımız xeyli genişlənib. Dövlət başçılarımızın tapşırığına əsasən, biz Cenevrə, Vyana, Brüssel, Paris və Nyu-Yorkda yerləşən beynəlxalq təşkilatlarla, onların regional ofisləri ilə uğurla qarşılıqlı əlaqələr qurmuşuq.
TDT Katibliyi əsas beynəlxalq qurumlarla, o cümlədən Birləşmiş Millətlər Təşkilatı (BMT), Birləşmiş Millətlər Təşkilatının İnsan Məskənləri Proqramı (UN-Habitat), Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Sənaye İnkişafı Proqramı (UNIDO) və Ərzaq və Dərman İdarəsi və Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Kənd Təsərrüfatı Təşkilatı (FAO), həmçinin Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatı (ÜST) kimi təşkilatlarla məqsədyönlü iş planları və anlaşma memorandumları hazırlamış və imzalamışdır.
Məsələn, biz BMT-Habitat təşkilatı ilə dayanıqlı şəhərlərin inkişafına yönəlmiş memorandum, eləcə də UNIDO ilə təmiz enerji və davamlı inkişafa diqqət yetirən Birgə Bəyanat imzaladıq. ÜST ilə əməkdaşlığımız vasitəsilə biz həmçinin fövqəladə hallara hazırlığı yaxşılaşdırmaq, səhiyyə sistemlərini gücləndirmək və regionumuzda rifahı yaxşılaşdırmaq üçün 2024-25-ci illər üçün Fəaliyyət Planı qəbul etmişik.
ATƏT, Körfəz Əməkdaşlıq Şurası (KƏŞ), İslam Əməkdaşlıq Təşkilatı (İƏT), İqtisadi Əməkdaşlıq Təşkilatı (ECO), ASEAN, İƏİT və Afrika İttifaqı kimi digər beynəlxalq təşkilatlarla əməkdaşlığımız təkcə siyasi potensialımızı və görmə qabiliyyətimizi gücləndirməyib, həm də diplomatik təsirimizi, iqtisadi dayanıqlığımızı və qlobal əlaqəmizi artırdı. Bu cür kompleks yanaşma ümumi problemlərin həlli və qarşılıqlı maraqların təşviqi üçün vacibdir.
Missiyamızı və dəyərlərimizi inkişaf etdirmək üçün biz ictimai diplomatiya ilə fəal məşğul oluruq. Bunun bariz nümunələrindən biri 2024-cü ilin aprelində BMT-nin Cenevrədəki ofisi ilə əməkdaşlıq çərçivəsində təşkil edilən “Türk Həftəsi” layihəsidir. Bu hadisə türk dövlətlərinin beynəlxalq aləmdə birliyini nümayiş etdirən mühüm mərhələ oldu. Biz digər türk əməkdaşlıq təşkilatları ilə birlikdə bir sıra tədbirlər keçirdik ki, bu da bizim görmə qabiliyyətimizi xeyli artırdı. Bu layihənin uğuru bizi gələcək addımlar atmağa ruhlandırdı. Yaxın gələcəkdə digər beynəlxalq paytaxtlarda da “Türk həftəsi”ni keçirməyə hazırlaşırıq.
– Bişkek sammitində hansı əsas nailiyyətlər əldə edildi? Qırğızıstanın sədrliyi ilə TDT-nin 2025-ci il üçün planları nədən ibarətdir?
– Bəli, 11-ci sammit idi. Yeri gəlmişkən, son bir neçə ildə üzv ölkələrin liderləri təkcə rəsmi deyil, həm də qeyri-rəsmi sammitlər keçirirlər. Məsələn, 2024-cü ildə Bişkek sammitindən əvvəl Şuşa şəhərində (Azərbaycan) qeyri-rəsmi sammit keçirilmişdir. Bunun simvolik əhəmiyyəti var idi, çünki Azərbaycanın bütün əraziləri işğaldan azad edildikdən sonra birinci oldu.
11-ci sammitə gəlincə, bu, təşkilatımız üçün mühüm mərhələ oldu. Əsas diqqət iqtisadi inklüzivlik, davamlı inkişaf, rəqəmsal gələcək və təhlükəsizlik məsələlərinə yönəldilib. Bişkekdə ölkələrimiz arasında əlaqələrin möhkəmləndirilməsinə və birgə təşəbbüslərin təşviqinə yönəlmiş 16 əsas saziş, qərar və protokol imzalanıb.
Sammitin əsas nəticələrindən biri əməkdaşlığımızın strateji istiqamətini müəyyən edən Bişkek Bəyannaməsinin qəbul edilməsi oldu. Sənəd ən mühüm sahələri – iqtisadiyyat, rəqəmsal transformasiya, ekoloji davamlılıq və təhlükəsizlik sahələrini əhatə edir və ümumi məqsədlərimizə nail olmaq üçün mexanizmləri müəyyən edir. Bundan əlavə, regionda birgə ekoloji siyasətin əsasını qoyan “Türkiyə Yaşıl Baxış: Davamlı Gələcək üçün Birlik” sənədi imzalanıb.
Türk Yaşıl Maliyyə Şurasının yaradılmasına dair Memorandum və Rəqəmsal İqtisadiyyatda daha əvvəl qeyd olunan Tərəfdaşlıq Sazişi kimi sənədlər də imzalanıb. Onlar davamlı inkişaf və rəqəmsal transformasiya üçün yeni imkanlar açacaqlar. TDT ölkələri arasında maliyyə əməkdaşlığının dərinləşməsinə kömək edəcək Türk Mərkəzi (Milli) Banklar Şurası da yaradılmışdır.
Bişkek 2025-ci il üçün Türk Dünyasının Rəqəmsal Paytaxtı statusunu alıb. Bu o deməkdir ki, şəhər rəqəmsallaşma, türk ölkələrinin texnoloji inkişafa dair ortaq istəklərinin gücləndirilməsi ilə bağlı əsas beynəlxalq görüş və tədbirlərin mərkəzinə çevriləcək.
Bundan əlavə, iki mühüm sənəd – Türk Dünyasının Xartiyası və TDT-nin Daimi Nümayəndələri haqqında Əsasnamə imzalanıb ki, bu da institusional strukturumuzu gücləndirir, əməkdaşlığımızın səmərəli və əlaqələndirilmiş şəkildə davam etdirilməsinə şərait yaradır.
2025-ci il üçün Qırğızıstanın sədrliyi ilə ölkələrimiz arasında əlaqələrin dərinləşməsinə və türk dünyasından kənarda əməkdaşlığın genişləndirilməsinə yönəlmiş bir sıra tədbirlərin keçirilməsi nəzərdə tutulur. Diqqət çəkən məqamlardan biri TDT-yə üzv dövlətlərin hökumət başçıları və vitse-prezidentlərinin ilk görüşü olacaq ki, bu da iqtisadi və sektorlararası qarşılıqlı əlaqənin gücləndirilməsi istiqamətində mühüm addım olacaq.
Ümumilikdə, Təşkilat 2025-ci il üçün iddialı Gündəmini strateji əməkdaşlığa diqqət yetirməklə davam etdirəcək. İqtisadiyyat, nəqliyyat, təhsil, turizm kimi sahələrdə artıq ciddi irəliləyişlər əldə etmişik. Bununla belə, gələcək inkişaf üçün həmişə potensial var. Xüsusilə, Şuşa və Bişkek sammitlərində qəbul edilmiş, 2025-ci ildə yekunlaşacaq konkret vəzifələri və layihələri müəyyən edən qərarların icrası istiqamətində fəaliyyətimizi davam etdirəcəyik.
Prioritetlərdən biri investisiyalar və xidmətlər sahəsində Azad Ticarət Sazişi üzrə danışıqların davam etdirilməsi olacaq. Bu, iqtisadi qarşılıqlı fəaliyyətə maneələrin aradan qaldırılmasına və daha inteqrasiya olunmuş ticarət məkanının yaradılmasına kömək edəcək mühüm addımdır.
Bundan əlavə, biz beynəlxalq təşkilatlar və BMT, İƏT, Afrika İttifaqı və ASEAN kimi regional strukturlarla əməkdaşlığı genişləndirməyə davam edəcəyik. Bu gün biz bu strukturlara həmişəkindən daha yaxınıq və ümumi maraqların təşviqi üçün səyləri sinxronlaşdırmaq bizim üçün vacibdir.
Həmçinin 2025-ci ildə bizim iki mühüm sammitimiz olacaq – Macarıstanda qeyri-rəsmi sammit və Azərbaycanda 12-ci rəsmi sammit. Onlar əsas qərarların müzakirəsi və Təşkilatın gələcək inkişaf istiqamətlərini müəyyən edəcək yeni təşəbbüslərin irəli sürülməsi üçün mühüm platformaya çevriləcək.
