Emin Ağalarovun Restoranlar holdinqinin 2022-ci ildə dövriyyəsi böhrandan əvvəl – 2019-cu illə müqayisədə 20-30% azalıb. Moskva restoranlarının orta hesabı azalır, kommersiya daşınmaz əmlakı gəlirliliyini itirir və onu bir neçə il əvvəl aktual olan qiymətə satmaq artıq mümkün deyil.
Bu barədə azərbaycanlı iş adamı Emin Ağalarov “Forbes” jurnalına verdiyi son müsahibəsində danışıb.
“Restoranın gəlirliliyi gəlirin təxminən 25-35%-i olmalıdır, yəni bir milyon dollar gəlirdən 300.000 dollar qazanc əldə etməlisiniz. İndi bəzi restoranlarımız, əsasən də ticarət mərkəzlərindəki təxminən 30% batıb, ona görə də zərərsizlik nöqtəsindədirlər, sıfırla işləyirlər. 2019-cu illə müqayisədə 2020-ci ildə dövriyyə 20%-dən 50%-ə, 2021-ci ildə 15-20%-ə qədər bərpa olunub, 2022-ci ildə dövriyyə yenidən orta hesabla 20%-dən 30%-ə düşüb. Nə vaxta qədər belə işləyə bilərlər? Onları bağlamaq istəmirəm, amma nə vaxtsa gəlirlər artmasa, qərar verilməli olacaq. Biz gözləmə mövqeyində olsaq da, mümkün olan yerlərdə xərcləri azaltdıq və daha parlaq gələcəyə ümid edirik.
Sıfırla işləmək nədir? Restoranın yavaş-yavaş tədarükçülərə “debitor borcları” və icarə borcları yığılmağa başlayır. Gec-tez geri dönüşü olmayan bir nöqtə mütləq gələcək. Və sonra elə bir vəziyyət yaranır ki, restoran bağlanmalıdır. Biz hələ heç bir layihədə bu kritik nöqtəyə çatmamışıq və bu baş verənə qədər heç nəyi bağlamaq fikrində deyiləm.
Təkcə “Vegas” ticarət mərkəzləri şəbəkəsində deyil, həm də “Afimall”, “AviaPark”, “Atrium” və s.-də ticarət mərkəzlərində yerləşən restoran layihələrində də vəziyyət bu gün pisdir, çünki trafik xeyli azalıb. Ancaq davamlılığın çox aşağı düşmədiyi yerlərdə də gəlirlər azdır. Bunu aydın görə bilərik: əgər əvvəllər bir restoranda orta hesab 3000 rubl idisə, indi cəmi 2000-dir. Müstəqil binalardakı layihələrin fəaliyyəti az-çox davam edir. “Peach” kimi uğurlu bir restoran, şərti olaraq, ayda 20, 30, 40 milyon rubl qazana bilər. “Lesnoy” kimi bir restoran beş milyon qazana bilər, lakin əksər restoranlar bu cür qazanc əldə etmir”, – iş adamı müshaibəsində qeyd edib.
Emin Ağalarov daha sonra “Onda gəlin ticarət mərkəzlərindən danışaq. Artıq başa düşdük ki, onların trafiki azalır, orta hesablar aşağı düşür. Malların perspektivlərini necə görürsünüz?” sualına cavab verib:
“Perspektivlər məlum deyil, çünki 20 ildən artıqdır ki, “Crocus” şirkətlər qrupunun tərkibində iştirak etdiyim ticarət mərkəzləri şəhərdən kənarda yerləşir və ona uyğun layihələndirilib. Ticarət mərkəzinizin müəyyən bir trafik əldə etməsi üçün siz “Auchan”, “H&M”, kinoteatrlar və digərləri kimi əsas icarəçiləri vasitəsilə trafik təmin etməlisiniz. Onlar çoxdur və hər birinin ticarət mərkəzinə nə qədər adam cəlb etdiyinə dair əmsal var. Hər zaman gündə ən azı 30 000 ziyarətçi və ayda bir milyon ziyarətçi cəlb etmək kimi standart hədəfimiz olub. Prinsipcə, biz həmişə bu hədəfin öhdəsindən gəlmişik, orta hesabla “Vegas”a gündə 33-40 min insan gəlirdi”.
Xalq artistinin “Fəaliyyətinizin demək olar ki, bütün sahələrinin təzyiq altında olduğu bir şəraitdə necə işləyirsiniz?” sualına isə cavabı belə olub:
“Hamısı deyil. Bizdə fitnes çox perspektivli sahədir, insanlar idmanla məşğul olurlar, bütün bunlar inkişaf edir və işləyir. Məhz ən çətin anlarda bəlkə çoxları sağlam həyat tərzinə keçir, idmana gedir. Bu istiqaməti daha da fəal şəkildə inkişaf etdirməyi planlaşdırıram. Mənim “Crocus Production” adlı konsertlərin istehsalı ilə məşğul olan şirkətim var, o da xeyirlə işləyir, “Jara” holdinqi də həmçinin. Həm restoranların, həm də mağazaların hamısı “kiçik biznesdir”, inkişaf isə “böyük”dür, çünki onu genişləndirmək olar.
Böyük biznes daha maraqlı olduğu üçün deyil, sadəcə yaşlandıqca, miqyasını böyüdə biləcəyin işlər səni daha çox cəlb edir. Bu o demək deyil ki, mən restoran sektorunu tərk edəcəyəm, lakin dünya miqyasında həyatımı restoran biznesinə həsr etməyə hazır deyiləm”.
Tanınmış iş adamı Azərbaycandakı biznesindən söz açıb:
“Onu kiçik bir elit kənd kimi təsəvvür edirdim, amma ilk səkkiz-doqquz ildə bunun çox da sərfəli olmayacağını anladım. İnanırdım ki, sahildəki torpaq yenə də bahalaşacaq və mən torpaq sahələrini almağa başladım, xüsusi bir şey tikmədim, sadəcə torpaq bankı yaratdım. Sonra ilk yaşayış binasını tikdim, bazarda vəziyyəti yoxladıq və məlum oldu ki, infrastrukturu yaratsaq, bütöv bir mini şəhər tikə bilərik. Əslində biz orada məktəb, xəstəxana, uşaq bağçası, nəhəng infrastruktur, restoranlar tikməklə tələbat yaratdıq və sıfırdan dəniz sahilində yeni Rublyovka inşa etdik.
İndi ümumi torpaq bankı 450 hektardır, 500-ə yaxın şəxsi torpaq sahəsi alınıb, qalan torpaq sahəsini investisiya və inkişaf öhdəliyi ilə dövlətdən icarəyə götürmüşəm. 450 hektar ərazinin 150 hektarı istirahət sahəsidir: çimərlik, bulvar, gəzinti parkları və sair, 300 hektarında abadlıq işləri aparılır. Biz orada əsasən apart-otellər, yəni icarəyə verilə bilən mənzillər tikməyi planlaşdırırıq.
İndi hər şey öz qaydasında gedir, düşünürəm ki, 2030-cu ilə qədər biz yəqin ki, planlaşdırdıqlarımızın 80%-ni tamamlayacağıq. Amma artıq irəliyə doğru düşünürəm və yaxın gələcəkdə dövlətə layihənin birbaşa dənizdə, yəni Palma kimi bir layihənin həyata keçirilməsini təklif etmək istəyirəm. Beləliklə, bu layihə daha da böyük, daha genişmiqyaslı olacaq. O zaman bəlkə də tikinti sahəsinin artacağına görə şərtlər daha da artacaq”.
Ağalarov gizlətməyib ki, “Sea Breeze”i “Xəzər Dubay”a çevirmək niyyətindədir. O, həm də qeyd edib ki, “Sea Breeze”in yeganə investoru deyil:
“Ümumiyyətlə hesab edirəm ki, Dubay fantastik bir nümunədir, mən 20 ildən artıqdır ki, ora gedirəm, onun necə inkişaf etdiyini izləyirəm, hakimiyyətdə olan ailələrin nümayəndələri ilə, tərtibatçılarla, restavratorlarla, sadəcə investorlarla söhbət edirəm. Dubayda istənilən təşəbbüs, düzgün yanaşma ilə düzgün ideya dövlət dəstəyi, maliyyə və normal kreditlər alır. Bu yaxşı nümunədir, çünki biznes, xüsusən də özəl biznes hər zaman istənilən iqtisadiyyatı sürətlə inkişaf etdirir.
Son vaxtlara qədər “Sea Breeze”in yeganə investoru idim. Mən sözün həqiqi mənasında iki-üç il əvvəl bank maliyyəsini birbaşa cəlb etməmək və layihəmin həyata keçirsilməsi prosesini sürətləndirmək üçün investorları və tərəfdaşları cəlb etməyə başladım. Beləliklə, qazancı tərəfdaşlarla bölüşürəm.
Rusiyadan, Azərbaycandan, İsraildən, Türkiyədən də tərəfdaşlar var. İndi mən sadəcə bu mövzunu hamı ilə danışıram, yəni prinsipcə biz istənilən ölkədən investisiyalara açığıq. Başa düşürəm ki, investorları cəlb etməklə şəxsən özüm üzərimə böyük kredit yükü qoymuram və bunun müqabilində layihənin sürətlə həyata keçirilməsini əldə edirəm.
Bankların cəlb olunmasının məzənnə fərqləri ilə bağlı həddən artıq yüksək riskləri var. Buna görə, “Sea Breeze” ilə belə bir vəziyyətə düşmək istəmirəm, bank risklərindən uzaqlaşmaq istəyirəm. Bank maliyyələşdirdikdə, siz faiz ödəməli olursunuz və layihənizin həyata keçirildiyi vaxtdan qazancınızın bir hissəsini faizlə itirirsiniz. Əgər ortağınız və investorunuz varsa, əslində heç bir faiz ödəmirsiniz və pulunuz, bütün qazancınızı özünüzə qalır. Layihənin başlanğıcından ümumi investisiya 500 milyon dollara qədərdir.
Son hadisələrdən əvvəl rusiyalı müştərilərimiz təxminən 1,5-2% idi, bu rəqəm 3-4%-ə qədər artıb. Lakin hesab edirəm ki, son alıcı 90% yerli bazara düşür. İnkişafı dərk edən insanlar mənim burada nə etdiyimi və orada artıq hansı baza qurduğumu başa düşürlər. Nə qədər çox obyekt tikilirsə, məkan bir o qədər maraqlı olur.
Keçən il ərzində Rusiyadan 50 milyon dollara yaxın sərmayə daxil olub, məncə, bu il bu rəqəm 150-200 milyon dollara çata bilər. Hesab edirəm ki, “Sea Breeze” bu gün Rusiya investisiyaları üçün çox cəlbedici layihədir.
Layihə başa çatdıqdan sonra onun bir hissəsi məndə qalacaq, çünki orada çoxlu restoranlar, fitnes, akvaparklar və sair tikirəm. Zamanla bu, bütün şəhərə xidmət edən bir xidmət şirkəti olacaq. Bitirdikdən sonra nə edəcəyimi anlayacağam, hələlik bunu başa çatdırmalıyıq. Yəni layihə o qədər böyükdür ki, hələ də onu bitirmək arzusundayam”.
Emin Ağalarov yekunda bildirib ki, bütün bu işləri onu qətiyyən yormayıb:
“Yox, o, məni heç yormayıb. Əslində, bu, indiyə qədər etdiyim ən vacib layihədir, ən böyük, ən iddialı və çox mürəkkəbdir, onun gələcəyinə cavabdehəm”.
