Əgər soyuq müharibə dövründə ikiqütblü dünya nizamı hökm sürürdüsə, SSRİ və ABŞ-ın qarşılıqlı təmkinliliyi beynəlxalq münasibətlərdə müəyyən sabitliyi təmin edirdisə, soyuq müharibədən sonrakı dünya nizamı şəraitində beynəlxalq münasibətlər alovlanma ilə seçilir. Bu gün SSRİ-nin dağılmasından sonra yaranmış birqütblü dünya düzənindən ABŞ-ın hegemon mövqelərinə meydan oxuyan müxtəlif aktorların fəallaşması ilə səciyyələnən çoxqütblü dünya nizamına keçid baş verir.
Bu gün Rusiya, Çin və İran əsasən ABŞ-ın rəhbərlik etdiyi kollektiv Qərblə ziddiyyət təşkil edir. Və bu ziddiyyətlər əsasən iqtisadi və hərbi istiqamətlərdə özünü göstərir. Əgər ABŞ-ın Çinlə ziddiyyətləri hələ də əsasən iqtisadi və texnoloji xarakter daşıyırsa, Rusiya və İrana qarşı sərt sanksiyalar tətbiq edilib. Rusiya-Qərb münasibətlərinin trayektoriyası həm də onunla fərqlənir ki, o, vasitəçi olsa da, hərbi münaqişə və ya qarşıdurma ilə xarakterizə olunur. Məhz buna görədir ki, 2022-ci ilin fevralında müharibə başlayandan sonra Qərb Ukraynaya milyardlarla dollar dəyərində böyük yardım edib. Lakin ABŞ və müttəfiqlərinin əsas gözləntisi Rusiyanın sərt sanksiyalar şəraitində gərginliyə tab gətirməyəcəyi və zəifləyəcəyi idi.
Lakin zaman göstərdi ki, Rusiya nəinki sanksiyaların təzyiqinə tab gətirdi, hətta hazırda Avropa ölkələrindən daha əlverişli vəziyyətdədir. Əgər bir il əvvəl ABŞ-ın siyasi dairələrində hökm sürən fikirlər dolayısı ilə Ukraynaya külli miqdarda hərbi yardımın verilməsinin tərəfdarı idisə, indi vəziyyət dəyişib. Bir tərəfdən, ABŞ-da Ukraynaya göstərilən yardımla bağlı ictimai narazılıq var, çünki dövlət resursları bu məqsədə yönəldilir və onsuz da böyük olan dövlət borcunun həddi qaldırılır, digər tərəfdən, Respublikaçılar Partiyasının nümayəndələri Ukraynaya necə kömək edəcəklərini düşünürlər.Əvəzində bu resurslardan “Öncə Amerika” şüarını irəli sürməklə onların daxili problemlərini həll etmək olar. Və təsadüfi deyil ki, ABŞ Konqresindəki Respublikaçılar Ukraynaya veriləcək yardım paketini bəyənmir, ilk növbədə sərhəd təhlükəsizliyi və qeyri-qanuni miqrantlar məsələsinin həll edilməli olduğunu vurğulayırlar. Və ümumiyyətlə, ekspert dairələrində belə təhlillər aparılır ki, bu il ABŞ-da prezident seçkilərində respublikaçı Donald Tramp qalib gəlsə, Ukrayna Amerika yardımından tamamilə məhrum ola bilər.
Müzakirə olunan variantlardan biri Trampın sadəcə olaraq müharibəni dayandıra bilməsidir. Və təsadüfi deyil ki, Ukrayna prezidenti Zelenski Tramp müharibəni dayandırarsa, onu Ukraynaya dəvət etməyə hazır olduğunu bəyan edib. Buna baxmayaraq, tərəflərin barışmazlığı və fanatizmi fonunda atəşkəsə nail olmaq mümkün olsa belə, bu, problemin həlli yox, münaqişənin soyuması demək olacaq. Digər tərəfdən, Avropada ABŞ-ın Ukraynaya yardımı dayandırması ehtimalı ilə bağlı narahatlıq var. Avropa ölkələri isə təhlükəsizlik baxımından ABŞ-dan həddindən artıq asılılığın onlar üçün problemlər yarada biləcəyini düşünməyə başlayıblar. Ona görə də təsadüfi deyil ki, bir sıra Avropa dövlətlərində yüksək rütbəli məmurlar və ya ekspertlər səviyyəsində Rusiya ilə birbaşa qarşıdurma ehtimalı istisna edilmir və beləliklə, siyasi vəziyyətə təkan verməyə cəhd edilir.
Məhz buna görə də mətbuatda Almaniya və Fransanın Rusiyaya qarşı müharibəyə hazırlaşdığı, reallıqda bunun ehtimalı çox az olduğu halda, hətta sıfır kimi qiymətləndirilə bilən nəşrlər dərc olunur. Ancaq problem daha çox Rusiyada deyil, Avropanın ABŞ-dan müstəqil təhlükəsizlik arxitekturası formalaşdırmağa çalışmasındadır, onilliklər ərzində buna nail ola bilməyiblər.
Digər tərəfdən, Qərbdə hesablayırlar ki, ABŞ-ın əsas problemi Rusiya deyil, böyük iqtisadi uğur qazanmış və müxtəlif regionlarda nüfuzunu yayan Çindir. Çin isə Tayvanı fəth etməyə çalışır, bunun nəticəsində Hind-Sakit Okean regional tənzimləməsi Pekinin xeyrinə dəyişəcək. Lakin Tayvanın işğalı məsələsi Avropanın təhlükəsizliyini təhdid etmir, əksinə, ABŞ-ın Sakit okean regionunda dominant mövqeyini qoruyub saxlaması vacibdir.
Qoşqar Salmanlı
