Bu şəhəri tarixçilər itmiş bir şəhər hesab edirdilər. Lakin 1806-cı ildə alman şərqşünası Ulrix Yasper Seetzen dünyanı heyrətləndirəcək bir şəhəri tapdığını açıqladı. Əslində alman şərqşünası 5 il idi ki, itmiş cənnət adlandırdığı bu şəhəri axtarırdı. Bu şəhər təkcə İordaniyanın deyil, dünyanın tarixinin açması idi. Söhbət Ceraş şəhərindən gedir. Minilliklər boyu tarixə boyun əyməyən əzəmətli bir şəhər olan Geraş orta əsrlərdə sonra tamamilə tənəzzülə uğrayaraq itmiş şəhərə çevrilmişdi. Bu tarixi şəhərdən köç edən insanlar bura geri dönməmişdi. Məhz bu səbəbdən bu şəhər tarixdə “itmiş cənnət” adlandırdı. Bu qədim şəhərin tarixi ilə bağlı tarixçilər müxtəlif mülahizələr irəli sürüblər. Məşhur tarixçi Bartold hesab edir ki, bu qədim şəhərin tarixi eramızdan öncəyə qədər uzanır. Tarixçi öz qeydlərində yazır ki, Geraş şəhəri qədim dövrdə ən böyük yaşayış məskənlərindən biri olub.
Şəhərin qədim tarixə malik olması təkcə Homerin “İliada” dastanında qeyd edilməsi ilə əsaslanır. Homer dastanda şəhəri Heraş kimi təqdim edir. Bu onu göstərir ki, şəhərin ən azı 3000 illik tarixi var. Bizim bu tarixi şəhəri öz gözlərimizlə görməmiz üçün İordaniya turizm bürosu və “R-travel&Tours” Azərbaycan şirkəti bizim bu ölkəyə və məxsusi olaraq bu şəhərə səfərimizi gerçəkləşdirmişdi. Bu səfərə ölkəmizin bir neçə turizm şirkəti və bloggerlər dəvət olunmuşdu. Bu qədim şəhər ölkənin şimalında, paytaxt Əmmandan 48 km məsafədə yerləşir. Rəsmi rəqəmlərə görə şəhərdə 80 min insan yaşayır.
Geraş şəhərini qədim romalılar Jerash kimi təqdim edirdilər. Bu da əzəmət mənasını verirdi. Müəyyən dövrdə isə romalılar bu şəhəri Geresa kimi təqdim edirdilər. Geraş şəhəri tarixi dövründə öz əzəməti ilə seçilib. Müxtəlif tarixçilər bu şəhərin izdihamlı bir ticarət şəhəri olduğunu qeyd edirdilər. 749-cu ildə Ceraşın böyük bir hissəsi şiddətli zəlzələ nəticəsində dağıdı. Şəhərdə zəlzələ nəticəsində 20 min insanın həlak olduğu qeyd edilirdi. Məhz bu dövrdən sonra şəhəri xarabalıqlar içərisində itdi. 1806- cı ildə tapılan şəhər müəyyən qədər təmizləndi. Şəhərdə restavrasiya işləri yalnız 1999-cu ildə aparılmağa başladı. Tarixi abidələr qismən bərpa edildi. Biz də burada gəzərkən “batmış cənnət” adlandırlan Geraşın tarixi abidələri ilə tanış olduq.
Məşhur rus tarixçisi , şərqşünası və alimi Pavel Qusterin bu qədim şəhəri gəzərək bir neçə il araşdırma apararaq öz kitabını yazır. Rus alimi Pavel Qusterin hesab edirdi ki, buradakı tarixi abidələri çoxu elm üçün olduqca faydalıdır. Bu tarixi şəhərin dünyaya tanıdılmasından sonra bura maraq artmağa başladı.
2007-ci ildən hər il Geraşda, bu qədim şəhərdə festifal keçirilir. Yüzminlərlə turistin axın etdiyi festival dövründə Geraşda həyat qaynayır.
Ceraşın yaranma tarixi 6500 ili əhatə edir. Rəvayətlərə görə Makedoniyalı İsgəndərin elit qarnizonu bu şəhərdə yerləşirmiş.
Makedoniya qarnizonu bir vaxtlar indiki Jerash ərazisində və ya onun yaxınlığında mövcud idi. 332-ci ildə və Makedoniyalı İsgəndərin bu şəhərin daha da inkişaf etdirilməsi ilə bağlı göstərişi olur. Bu müddət ərzində Geraş sürətlə böyüyür, çünki şəhər təbii sərvətlərlə zəngin idi. Geraş həmçinin Dəməşq və Petra arasında ticarət və kommunikasiyalar, eləcə də indiki Livan və İsrail ərazisində müvafiq olaraq Aralıq dənizi Tire və Yaffa (Yaffa) limanlarına doğru şimala və qərbə uzanan ticarət yollarında dayanırdı . Bundan sonra şəhərə nəzarət edən Selevkilər Geraşda Zevs , Hera , Apollon , Poseydon , Artemida və Nemesisə həsr olunmuş məbədlər tikdirdilər.
Ceraşın “Qızıl dövrü” eramızın 106-cı ildə Ceraş şəhərini yeni Roma əyalətinin Ərəbistan tərkibinə daxil edən Roma İmperatoru Trayanın (98-117-ci illər) hakimiyyəti dövrünə təsadüf edir. Əyalətin paytaxtı Bosranın yaxınlığında yerləşən Ceraş, bir neçə ticarət yolunun oxlarında yerləşən əsas yerləşməsindən faydalanırdı. Trayan özü Bosranı Körfəzdə yerləşən Qırmızı dəniz qapısı Ailaon şəhəri ilə birləşdirən Via Nova Traijana (Trayanın Yeni Yolu) daxil olmaqla yeni yolların tikintisini əmr etdiyi üçün Ceraşın böyümə bumuna qismən cavabdehdir. . Ceraşda görülən tikililərin əksəriyyəti eramızın II əsrinə aiddir. Roma İmperatoru Hadrian (117-138) eramızın 129-cu ilinin qışında Yeraşda qaldı və bu uzun müddət “Hadrian tağı” kimi tanınan zəfər tağının tikintisinə rəhbərlik etdi.
Bu şəhər tarixin ən çətin sınaqları ilə üz-üzə qaldı . Sasanilər eramızın 614-630-cu illəri arasında Geraşı tutdular, talan etdilər və işğal etdilər. 636-cı ildə ərəblərin orduları gələndə Ceraş o qədər zəiflədi ki, dərhal təslim oldular. Cerəş Əməvi Xilafətinin (661-750-ci illər) altında yaşamasına baxmayaraq, bu, daha kiçik bir şəhər idi. Ceraşın ən varlı vətəndaşları, ehtimal ki, Əməvi hökumətinin oturduğu Dəməşqə köçdülər və şəhər onların getməsindən çox əziyyət çəkdi. Yeni ticarət yolları Ceraş ətrafındakı bölgədən tamamilə yan keçdiyi üçün şəhər kəskin tənəzzül dövrünə qədəm qoydu. Abbasilər Xilafəti (750-1258-ci illər) eramızın 750-ci ildə paytaxtı Dəməşqdən Bağdada köçürdükdə, Ceraş yeni idarəetmə və himayə mərkəzindən uzaqlaşaraq daha bir zərbə aldı. Bir sıra zəlzələlər erkən orta əsrlərin ilk bir neçə əsrində Ceraşı yaşayış üçün yararsız etdi. Orta əsr salnaməçisi və rahib Uilyam Tirli (təxminən 1130-1186-cı illər) Ceraşa baş çəkən zaman o, yazırdı ki, şəhər çoxdan tərk edilmiş və xarabalığa çevrilmişdir.
Ceraşın arxeoloji qalıqları, zamanın dağıdılmasına baxmayaraq, çox yaxşı qorunub saxlanılır və eramızın 1920-ci və 1930-cu illərindən bəri şəhərdə tez-tez qazıntılar aparılır. Hələ çox şey qazılmalı və üzə çıxarılmalı abidələr mövcuddur. Bu qədim şəhər indi dünyanın tanınmış arxeoloqlarının və ekspedisiyalarının diqqətindədir. Məhz bu diqqətin nəticəsidir ki, Geraş indi dağılmış şəhər statusundan turizmin mərkəzinə çevrilib.
Qoşqar Salmanlı
