Bölgədə fərqli məqsədlərlə iki missiyanın mövcudluğu, son vaxtlar Tehranın artan hərbi təhdidləri, eləcə də İrəvanın Qarabağ iddiasının davam etməsi Hayastana yaxşı heç nə vəd eləmir.
Dostluq, müttəfiqlik səmimi və etibarlı bağlara söykənməyəndə bu münasibətlərin ömrü uzun olmur. Bu prinsip fərdlər üçün olduğu kimi, dövlətlər üçün də keçərlidir. Əsas məsələ seçimin düzgünlüyüdür. Bakının istər bölgədə, istərsə də beynəlxalq arenada özünə tərəf-müqabil, müttəfiq, dost seçdiyi subyektlərin hamısı zamanın sınağından çıxmış etibarlı ölkələrdir. İrəvana gəldikdə isə, onun özünə dost bildiyi, müttəfiq saydığı ölkələrlə münasibətləri çoxdan çat verməkdədir. Çünki onlar Hayastan rəhbərliyindən nə ədalət gördülər, nə də səmimiyyət. Azərbaycanı isə tərəf-müqabilinə sadiqliyinə, onu doğru bildiyi haqq yolundan çəkindirməyin mümkün olmadığına bütün dünya şahidlik edir.
Məğlubdan müharibə çağırışları
29 ay əvvəl kapitulyasiya aktına imzasını atmış ölkədən son vaxtlar yeni müharibə çağırışları eşidilməkdədir. Bu çağırışların məntiqsiz, gülünc olduğunu bir tərəfə qoyaq, axı reallıq hissindən mərhum revanşist daşnakların nail olmağa ümid bəslədikləri nəticə ilğımdan başqa bir şey deyil. Amma özlərini ilğıma inandırmağı bacaran ermənilər bir az da irəli gedərək belə bir fərziyyə irəli sürürlər ki, əgər Zəngəzur uğrunda müharibə başlasa, İran ordusu Ermənistana daxil olacaq. Bu barədə sayıqlayan Birləşmiş Ermənistan Partiyasının sədri Ervand Tarverdiyan onu da ərz edir ki, Azərbaycan Sünikə təcavüz etsə, İranın hərbi müdaxiləsi qaçılmaz olacaq. Bəli, arzuladıqlarını reallıq kimi qələmə vermək və buna özlərini də inandırmaq hay xislətinin başlıca əlamətlərindən biridir.
Artıq Laçın dəhlizində və ətrafındakı torpaq yollara nəzarəti tam bərpa edən, Ermənistanla təmas zolağında nəzarət postlarını quran rəsmi Bakının İrəvanın nazı ilə oynamağa səbri qalmayıb. Şərti sərhədin o üzünə, yəni ərazisinə Avropanın faktiki olaraq hərbi-kəşfiyyat missiyasını dəvət edən Hayastanın riskli olduğu qədər də təhlükəli “manevrləri” ona baha başa gələ bilər. Birbaşa kənar aktorların nəzarəti altında hərəkət edən, daxildə sabitsizlik və xaosla üz-üzə qalan Paşinyan iqtidarı ölkəsinin Qafqazın Suriyasına çevrilmək ehtimalını unutmamalıdır. Bu skeptik proqnozu biz deyil, erməni mediası gündəmə gətirib.
“Xankəndi Azərbaycana təhvil verilir”
Rusiyanın sülhyaratma kontingentinin Qarabağda müvəqqəti yerləşdirilmiş əraziləri tərk etməsinə 2 il 7 ay qalır. 2010-cu il 10 noyabr tarixli bəyanatda göstərilən bu müddətdən sonra Bakının hadisələrin hansı məcrada inkişaf edəcəyindən asılı olmayaraq, heç bir halda başqa bir ölkənin hərbi legionunun, eləcə də beynəlmiləl sülhməramlıların Qarabağda yerləşməsinə icazə verməyəcəyi birmənalıdır. Dediyimiz müddət bitəndən sonra isə Azərbaycan rəhbərliyi Qarabağın mülki erməni sakinləri ilə özü razılığa gələcək. Torpağımızdan çəkilib getmək istəməyən Hayastan ordusunun tör-töküntüsünün, separatçı dığaların yerini də özü göstərəcək. Bu prosesin startı artıq verilib. İrəvanın delimitasiya və demarkasiyasına tələsmədiyi sərhəd zolağı boyu Bakı zəruri nəzarət infrastrukturunu qurmaqdadır.
“Hraparak” qəzeti “Xankəndinin Azərbaycana təhvil verilməsi prosesi başladı” sərlövhəli məqalə dərc edib. Qəzet Şuşanın təcili tibbi yardım maşınının Xankəndiyə daxil olması, erməni xəstələrin azərbaycanlı həkimlər tərəfindən şəhərə aparılmasını məhz belə qiymətləndirib. Erməni müəllif daha sonra yazır: “İndi Xankəndidə şəhərin Azərbaycana təhvil verilməsi barədə danışırlar. Qarabağdakı ermənilər şəhərin küçələrində Rusiya sülhməramlılarının müşayiəti ilə Azərbaycanın təcili yardım maşınını görür və bu fakt onun psixoloji olaraq vəziyyəti qəbul etməsi deməkdir. Düşünürlər ki, onları nə ruslar, nə də Ermənistan müdafiə edir. Qərbli “tərəfdaşlar” isə onlara əhəmiyyət vermir. Buna görə də Azərbaycanın qarşısında heç nə edə bilməyəcəklər. Bu, o deməkdir ki, inteqrasiya prosesi artıq başlayıb və Rusiya da bu prosesdə Azərbaycanın yanındadır”.
Nə qədər gec deyil, sülhə gəlin!
Ermənistanla Azərbaycan arasında sərhədlərin delimitasiya və dermarkasiyasının aparılıması, sülh müqaviləsinin imzalanması çox uzaqda deyil. ABŞ Dövlət katibi Entoni Blinkenin təşəbbüsü ilə yaxın günlərdə Azərbaycan və Ermənistanın xarici işlər nazirlərinin Vaşinqtonda görüşü planlaşdırılır. Deyəsən, buzlar əriməyə başlayır, dialoq və sağlam təmaslar prosesinə aparacaq yola işıq salınır. Yəqin bütün münaqişə və müharibələrin sülhlə başa çatdığını İrəvana tez-tez xatırlatmağa ehtiyac var.
Axı, sülh həm də İrəvanın indiki iqtidarı üçün düşdüyü problemlər quyusundan çıxmağın yeganə yoludur.
Fərid ŞƏFİYEV,
beynəlxalq münasibətlər üzrə ekspert
Burada əsas, fundamental problem ondan ibarətdir ki, sərhədlər delimitasiya olunmayıb. Bizim bu məsələyə yanaşmamız ondan ibarətdir ki, əgər sərhəd zonasında hər hansı üçüncü qüvvə yerləşdirilirsə, onlar təhlükəsizliyə nəzarət edə bilərlər. Amma sərhəd delimitasiya olunmadan həmin pozuntular hansı formada, necə müəyən olunacaq?
Bu, Azərbaycan üçün konseptual bir məsələdir və istər Kollektiv Təhlükəsizlik Müqaviləsi Təşkilatının sülhməramlıları, istərsə də Avropa İttifaqının mülki missiyası olsun, bunun bizim üçün elə bir fərqi yoxdur. Yenə təkrar edirəm, hələlik iki ölkə arasında sərhədlər delimitasiya edilməyib və bu səbəbdən də rəsmi Bakı heç bir kənar missiya ilə əməkdaşlıq etmək fikrində deyil.
Ən azından həmin missiyaların iş prinsipləri bizim üçün aydın deyil. Əslində, belə demək mümkünsə, heç aydın ola da bilməz. Çünki ilk növbədə, sərhəd məsələsi öz həllini tapmalıdır. Yerdə qalan bütün məsələlərin müzakirəsi məhz bundan sonra başlamalıdır.
Yeganə HACIYEVA,
politoloq
– Yaxın vaxtlarda Qarabağda tam legitim əsaslarla Azərbaycan Konstitusiyasının bütün şərtləri bərpa olunacaq. Qarabağ iqtisadi rayonu de-yure artıq Azərbaycanın yurisdiksiyasındadır, tezliklə bunun de-fakto təsdiqini də görəcəyik. Qarabağın təbii resurslarının talanması bölgədə Azərbaycan dövlətinin suverenliyi bərpa olunandan, ələlxüsus da sərhədlərin demilitasiya və demarkasiya prosesi başa çatdıqdan sonra dayana bilər. Doğrudur, Azərbaycan istər Laçın dəhlizi üzərində, istərsə də yardımçı torpaq yollarda özünün sərhəd-keçid postlarını qurub. İndi söhbət Ermənistanla bütün sərhəd zolağının delimitasiya və demarkasiya olunmasından gedir. Nə qədər ki, dövlət sərhədi müəyyən edilməyib və bu barədə ikitərəfli sənəd imzalanmayıb, talanın dayanmasını ehtimal etmək sadəlövhlükdür.
Bizdə olan məlumata görə, əvvəllər qızıl və mis-molibden xammalını Ermənistana özləri daşıyırdı, indi isə sülhə qəti aidiyyəti olmayan bu “missiyanı” Rusiya sülhməramlıları icra edir. Yəni, şərti sərhəd onlara imkan verir ki, sərvətimizi öz maşınlarında Ermənistana daşısınlar.
Xankəndidə, eləcə də Qarabağ iqtisadi rayonunun bizim nəzarətimizdə olmayan digər ərazilərində Azərbaycanın suverenliyinin tam bərpası, ermənilərin vətəndaşlığı qəbul etməsi bir-birilə bağlı proseslərdir. Bunlardan birinin olması, digərinin olmaması qeyri-mümkündür.“Xalq qəzeti”
