Azərbaycan mediası Azərbaycan Respublikasında yerləşən kütləvi informasiya vasitələrinə istinad edir. Televiziya, jurnal və qəzetlərin hamısı həm dövlət, həm kommersiya, həm də reklam, abunə və satışla əlaqəli digər gəlirlərdən asılı olan şirkətlər tərəfindən idarə olunur. Azərbaycan Konstitusiyası söz azadlığına zəmanət verir. Azərbaycan Konstitusiyasının 47-ci maddəsi fikir və söz azadlığına həsr olunub, hər kəsin öz fikirlərini sərbəst ifadə etmək hüququna malik olduğu bildirilir.
Azərbaycan mediası və mətbuat tarixinin bir neçə mərhələsi var: 1832-ci ildən başlayaraq 1917-ci ilə qədər davam edən çar Rusiyası dövründə nəşr olunan mətbuat, 1918-1920-ci illəri əhatə edən Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti dövründə mətbuat, 1920-ci ildən 1991-ci ilə qədər Sovet İttifaqı dövrü mətbuatı, mühacirət mətbuatı və müstəqillikdən bu günümüzə qədər olan mətbuat.
İlk Azərbaycan mediasının tarixi 1875-ci ildə “Əkinçi” qəzetinin Həsən bəy Zərdabi tərəfindən ilk dəfə nəşr edildiyi vaxtdan başlayır.”Əkinçi” Azərbaycan dilində ilk dəfə nəşr olunan media idi. Azərbaycan xalqı öz milli mətbuatına sahib olmaq üçün çox səy göstərdi, çünki XIX əsrin sonlarında dövlətlər arasında mədəni əlaqələr iqtisadi və siyasi münasibətlərlə paralel olaraq xeyli böyüdü. Nəticə etibarilə, Azərbaycanın savadlı insanları Rusiyada, İranda və bir qədər Avropa ölkələrində baş verən vəziyyətlərdən təsirlənmiş və bu onları ölkədə baş verənləri ifadə etmək üçün yerli və milli qəzet yaratmağa təşviq etmişdir.
Milli mətbuatın inkişafındakı ikinci mərhələ Azərbaycan Demokratik Respublikası dövründə mətbuatdır. Hökumət həmin dövrdə mətbuatın və ümumilikdə çap mediasının modernləşdirilməsi ilə bağlı qaydalar qəbul etdi. Məsələn, 1919-cu il oktyabrın 30-da qəbul edilmiş yeni qayda ilə mətbuat, litoqrafiya və digər oxşar fondların yaradılması, bundan əlavə, mətbu materialların çapı və satışı da pulsuz oldu. Yeni qurulan hökumət 9 noyabr 1918-ci ildə kütləvi informasiya vasitələrinə dövlət nəzarətini ləğv edərək fərman verdi. O dövrdə Azərbaycan, rus, gürcü, yəhudi, polyak və fars dillərində 100-ə yaxın qəzet və jurnal nəşr olunurdu. Dövrün mətbuatının əsas nümunələri “Molla Nəsrəddin”, “İstiqlal”, “Azərbaycan”, “Açıq söz”, “İqbal”, “Dirilik”, “Təkamül”, “Mədəniyyət”, “Qurtuluş” dur. Söz, mətbuat və inanc azadlığı ən yüksək səviyyədə idi. AZƏRTAC həmçinin Azərbaycan Demokratik Respublikasının mirasıdır.
Hazırda günümüzdə də medianın inkişafına geniş yer verilir. Bu barədə yanvarın 12-də Prezident İlham Əliyev “Azərbaycan Respublikasında media sahəsində islahatların dərinləşdirilməsi haqqında” Fərman imzalayıb.
Fərmanda ötən əsrin 90-cı illərində Azərbaycanda dövlət müstəqilliyi bərpa edildikdən sonra müasir medianın formalaşması və inkişafı üçün geniş imkanlar yarandığı qeyd olunur. Vurğulanır ki, həyata keçirilmiş köklü islahatlar nəticəsində ölkədə senzura, söz və məlumat azadlığını məhdudlaşdıran digər süni maneələr aradan qaldırılıb, medianın fəaliyyətini tənzimləyən mütərəqqi qanunvericilik bazası formalaşdırılıb, redaksiyaların davamlı inkişafı, onların iqtisadi müstəqilliyinin gücləndirilməsi, jurnalistlərin sərbəst fəaliyyətinin təmin edilməsi məqsədilə ardıcıl tədbirlər görülüb.
Sənəddə bildirilir ki, ötən dövr ərzində Azərbaycan mediası özünəməxsus inkişaf yolu keçib, ölkəmizdə və dünyada baş verən hadisələrlə bağlı cəmiyyətin məlumatlandırılması, xalqımızın haqq səsinin dünya ictimaiyyətinə çatdırılması istiqamətində məqsədyönlü fəaliyyət göstərib. Bununla yanaşı, cəmiyyət həyatının hər bir sahəsini əhatə edən köklü islahatların həyata keçirildiyi, habelə bütün dünyanı əhatə edən vahid informasiya məkanında yeniliklərin intensiv xarakter aldığı, kommunikasiya vasitələrinin sürətlə inkişaf etdiyi, mütərəqqi texnologiyaların, iş metodlarının tətbiq olunduğu müasir dövrdə media sahəsində keyfiyyət dəyişikliklərinə ehtiyac var. Qlobal informasiya mühitinin müəyyənləşdirdiyi fəaliyyət prinsiplərinə uyğun olaraq modernləşmə, rasionallıq, qabaqcıl texnologiyaların geniş tətbiqi, aparıcı trendlərin izlənilməsi və digər mühüm şərtləri özündə birləşdirən innovativ təkamülün yaratdığı imkanlardan Azərbaycan mediasının daha çox bəhrələnməsi, onun şəffaflıq və vətəndaş məmnunluğu prinsiplərinə əsaslanan, cəmiyyətin obyektiv və peşəkar şəkildə məlumatlandırılmasına xidmət edən fəaliyyətinin stimullaşdırılması üçün bu sahədə əsaslı islahatlar aparılmasına zərurət yaranıb.
Fərmana əsasən, Azərbaycanda medianın inkişafının dəstəklənməsi, bu sahədə institusional quruculuq işlərinin davam etdirilməsi, yeni informasiya-kommunikasiya texnologiyalarının və innovasiyaların tətbiqinin stimullaşdırılması məqsədilə Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Kütləvi İnformasiya Vasitələrinin İnkişafına Dövlət Dəstəyi Fondunun əsasında “Azərbaycan Respublikasının Medianın İnkişafı Agentliyi” publik hüquqi şəxs yaradılır. Agentlik Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Kütləvi İnformasiya Vasitələrinin İnkişafına Dövlət Dəstəyi Fondunun hüquqi varisidir.
Adıgözəlova Ayşən
1 nömrəli Bakı Tibb Kolleci
