Türkiyənin Bolu vilayətində, qədim Roma kurortu Mudurnu yaxınlığında yerləşən Burj əl-Babas layihəsi, öz zamanında ambisiyalı və prestijli bir yaşayış kompleksi kimi təqdim edilirdi. Bu layihə, 587 ədəd miniatür qalanın inşası ilə lüks bir turizm mərkəzinə çevrilməsi məqsədi daşıyırdı. Lakin hazırda bu ərazi tamamilə tərk edilmiş, yarımçıq tikililərlə dolu və həyat əlamətindən uzaq bir “xəyal şəhəri” təsiri bağışlayır.
Bu məqalədə layihənin məqsədləri, memarlıq xüsusiyyətləri, iqtisadi və sosial kontekstdəki uğursuzluqları, həmçinin bugünkü vəziyyəti araşdırılır.
Burj əl-Babas layihəsinin təməli 2014-cü ildə “Sarot Group” tərəfindən qoyulmuşdu. İnşaatın 2018-ci ildə başa çatdırılması planlaşdırılırdı. Layihə 447.000 ilə 696.000 ABŞ dolları qiymət aralığında satışa çıxarılmış lüks miniatür qəsrlərdən ibarət idi. Əsas hədəf auditoriya isə Monako, Cənubi Fransa və Fars Körfəzi ölkələrindən olan varlı alıcılar idi.
Seçilmiş ərazi – Mudurnu – tarixi baxımdan şəfalı suları və isti bulaqları ilə tanınır. Bu isə onu sağlamlıq turizmi baxımından əlverişli məkana çevirirdi. İnvestorlar bu üstünlüklərdən istifadə edərək bölgəni “Aralıq dənizi zövqünə uyğunlaşdırılmış dağ kurortu” kimi tanıtmağa çalışırdılar.
Burj əl-Babasın ən diqqətçəkən cəhəti onun memarlıq üslubudur. Villalar neo-qotik dizayn, uclu tağlar, arkbutanlar və qabırğalı tonozlarla Disney üslubunu xatırladırdı. Bu memarlıq dili həm Avropa əsilli romantizmi, həm də Yaxın Şərq alıcıları üçün ekzotik lüksü təmsil edirdi.
Ancaq yerli icmalar və memarlıq tənqidçiləri bu üslubun bölgənin tarixi və mədəni irsi ilə uyğun gəlmədiyini vurğulayaraq, layihənin vizual olaraq kontekstdən kənar olduğunu bildirirdilər.
Layihənin gedişində qarşılaşılan ən ciddi problemlərdən biri maliyyə qeyri-sabitliyi və hüquqi mübahisələr oldu. 2018-ci ildə Sarot Group iflasını elan etdi. Məlumatlara görə, şirkət 24 milyon funt sterlinqdən (təxminən 32 milyon ABŞ dolları) artıq borc toplamışdı.
Ətraf mühitin qorunması ilə bağlı da məhkəmə iddiaları qaldırıldı. İddialarda, inşaatın ətrafdakı meşələrə və ekosistemə ciddi zərər verdiyi qeyd olunurdu. Eyni zamanda, Türkiyədəki iqtisadi böhran da layihəyə olan inamı zəiflətdi və bir çox investor geri çəkildi.
Pandemiya və layihənin tamamilə dayandırılması
2019-cu ildə layihənin təxminən yarısı satılmış, lakin evlərin heç biri tam olaraq tamamlanmamışdı. Bu mərhələdə “Sarot Group” tikintini davam etdirməyə israrlı olsa da, 2020-ci ildə başlayan COVID-19 pandemiyası layihənin tam dayanmasına səbəb oldu.
The New York Times layihəni “zamanla donmuş, heç bir həyat əlaməti olmayan bir boş şəhər” kimi təsvir edir. Kompleksin ərazisi bu gün tərk edilmiş inşaat materialları, bitməmiş villalar və boş küçələrlə doludur.
Burj əl-Babas layihəsi, ambisiyalı layihələrin iqtisadi, mədəni və ekoloji baxımdan necə uğursuzluğa düçar ola biləcəyinin simvoluna çevrilib. Onun taleyi bir sıra vacib suallar doğurur:
Böyük turizm layihələri yerli mədəniyyət və təbiətə zərər vermədən həyata keçirilə bilərmi?
Lüks memarlıq layihələri sosial ehtiyaclara cavab verirmi, yoxsa yalnız vizual prestij məqsədi daşıyır?
Urbanizasiya və sərmayə planlaması gələcəkdə bu tip layihələrin iflasının qarşısını necə ala bilər?
Burj əl-Babas bu gün memarlıq baxımından qeyri-adi, lakin simvolik cəhətdən uğursuzluğa məhkum bir layihə kimi yadda qalır. İnşaatın dayandırılması, ekoloji və iqtisadi problemlər, həmçinin uyğunsuz memarlıq seçimi bu layihənin süqutuna səbəb olub.
Layihə həm də bir dərsdir – ambisiya və estetik fantaziya ilə reallıq arasında düzgün balans qurulmadıqda, nəticə yalnız tərk edilmiş xəyallar ola bilər.
