Rusiya-Ukrayna müharibəsinin davam etməsi ilə paralel olaraq, Rusiyanın beynəlxalq müstəvidəki vəziyyəti dəyişir və ölkə getdikcə Çindən asılılığını artırır. Rusiyanın baş naziri Mixail Mişustin 4 noyabrda Pekində Çin lideri Si Cinpinlə birgə bir kommünike imzalayıb. Bu sənəddə, Rusiya və Çin arasında əməkdaşlığın bütün sahələrdə genişlənməsi və beynəlxalq çağırışlara qarşı birgə cavab verilməsi məqsədilə yeni addımlar atılacağı qeyd olunur. Lakin bu sənədin arxasında həm geosiyasi maraqlar, həm də iqtisadi reallıqlar dayanır.
Bu sənədin ən diqqətçəkən məqamlarından biri, hər iki ölkənin tarixi məsələlərlə bağlı ortaq mövqedə olmalarıdır. Məsələn, Rusiya və Çin İkinci Dünya Müharibəsinin nəticələrinin saxtalaşdırılmasına qarşı birgə mübarizə aparmaq qərarına gəliblər. Bununla yanaşı, Rusiya, Tayvanın “ayrılmaz hissəsi” olduğu və “vahid Çin” prinsiplərinə sadiqliyini bir daha təsdiq edib. Təəccüblü deyil ki, Rusiya artıq illərdir ki, Tayvan məsələsində Çinin mövqeyini dəstəkləyir, lakin bu bəndin sənədə daxil edilməsi, Pekinin də Rusiyanın maraqlarına uyğun olan bəzi bəndlərin əlavə edilməsi qarşılığında razılaşması ilə əlaqədar ola bilər.
Sənəddə, Çin və Rusiyanın bir-birinin təhlükəsizliyini, suverenliyini və sabitliyini təmin etmək üçün birgə çalışacaqları bildirilir. Burada da diqqətə çarpan bir narahatlıq var: Pekin Rusiya-Ukrayna müharibəsinin uzanmasından narahatdır, çünki bu müharibə Çinin iqtisadi maraqlarına mənfi təsir edir. Ancaq sənəddə bu müharibənin davam etməsinin dəstəklənməsi bir qədər paradoksal görünür.
Rusiya iqtisadiyyatı üçün ən vacib məsələlərdən biri, Çinin ölkəyə olan iqtisadi maraqları və yatırımlarıdır. Sənəddə, iki ölkənin ticarət əlaqələrinin genişlənəcəyi və xüsusilə enerji və texnologiya sahələrində birgə fəaliyyətin artırılacağı qeyd edilir. Lakin, rusiyalı iqtisadçıların vurğuladığı kimi, Çinin Rusiyaya böyük investisiyalar qoymadığı bir həqiqətdir. Bunun əsas səbəbi isə Pekinin ABŞ-ın tətbiq etdiyi sanksiyalardan narahat olmasıdır. Çinin Rusiyaya qarşı ehtiyatlı yanaşması, Çinin Rusiyanın neft və qaz bazarına daxil olmasına mane olan əsas amillərdən biridir.
Bu səbəbdən, Rusiyanın yeraltı sərvətlərini Çinə satması, daha çox iqtisadi zərurətdən irəli gəlir. Çinin, Rusiya neftini almağa davam etməsi, lakin müəyyən iqtisadi risklərdən çəkinməsi, həmçinin Rusiyanın texnologiya sahəsində ehtiyaclarını qarşılaması ilə bağlı artan asılılıq göstərir ki, bu da iki ölkə arasında olan münasibətlərin gedişatını müəyyən edən əsas faktorlardan biridir.
Rusiya və Çin, son illərdə həm Arktikada, həm də kosmosda əməkdaşlığı dərinləşdirirlər. Hər iki ölkə Arktikanın zəngin resurslarından faydalanmağa çalışır. Rusiya və Çin, Arktikada sülh və sabitliyin təşviqinə, eləcə də ay stansiyasının tikintisi və ayın tədqiqat missiyalarının əlaqələndirilməsinə dair razılaşmışlar. Bu sahələrdə əməkdaşlıq, hər iki ölkə üçün strateji əhəmiyyət kəsb edir və gələcəkdə bu sahələrdə birgə fəaliyyətin daha da artacağı gözlənilir.
Rusiya və Çin arasındakı əlaqələr çoxsaylı geosiyasi məqamları özündə birləşdirir. Rusiya, Qərb ilə münasibətlərində yaşadığı gərginlik nəticəsində, öz iqtisadi və siyasi maraqlarını Çində tapmağa çalışır. Lakin, Çin, Rusiyanın müharibə və iqtisadi problemləri ilə bağlı narahatdır və buna görə də ehtiyatla yanaşır. Pekin, Rusiyanın xarici siyasətindəki bəzi addımları dəstəkləyir, lakin Rusiya-Ukrayna müharibəsinin uzanması Çin üçün iqtisadi baxımdan faydalı deyil.
Rusiya və Çinin imzaladığı kommünike, həm də Pekinin Vaşinqtonla yaxınlaşa biləcəyindən qorxan Kreml üçün vacibdir. Bu, Rusiyanın Pekinlə yaxın əməkdaşlıqdan faydalanmaq istəyini göstərir. Ancaq burada ən böyük sual budur: Rusiyanın iqtisadi və siyasi asılılığı nə qədər davam edəcək və bu münasibətlər hər iki ölkənin maraqlarına necə xidmət edəcək?
Son nəticədə, Rusiya və Çin arasındakı yeni əməkdaşlıq sənədi, siyasi və iqtisadi münasibətlərin inkişafını təmin etsə də, bir çox narahatlıq və qeyri-müəyyənlikləri də özündə saxlayır. Çinin Rusiya ilə əməkdaşlığı, daha çox geosiyasi və iqtisadi maraqlara əsaslanır və bu əlaqələr hər iki ölkənin gələcəkdəki strateji addımlarını müəyyən edəcək. Rusiya və Çin arasındakı əlaqələrdəki bu asılılıq, Qərb ilə gərginlikləri davam etdirən Rusiya üçün həm bir üstünlük, həm də bir risk faktoru olaraq qalır.
Elxan Şahinoğlu
