Fikir verin ermənilər iddia edir ki, Azərbaycan adı 1918-də yaranıb. Lakin Rusiyanın müqavilə imzalanması zamanı istifadə etdiyi xəritələrdə AZƏRBAYCAN adı yazılıb. EYni zamanda müvqailənin Sankt Peterburq şəhərində arxivdə saxlanılan orjinalında Azərbaycan adından istifadə edilir. Bu günə qədər çoxu iddia edir ki, Azərbaycan adı müqavilədə yoxdur. Azərbaycan adının
Qafqazdakı rus qoşunlarının komandanı general İ.F.Paskeviç Çara yazdığı məktubda çəkir “Adərbəycan itkisi ilə ingilis məmurları gəmilərə minə bilərlər. Zati-aliləri mənim vasitəmlə ermənilərin Adərbəycana köçürülməsi üçün qəbul edilmiş üsullar və onların hazırda rayonlarımızda məskunlaşdırılması haqqında daha etibarlı məlumat əldə etməkdən məmnun qaldınız.”
General İ.F.Paskeviçin rus şairi və diplomatı A.S.Qriboyedova ünvanladığı “Sülh danışıqları zamanı Türkmənçayda, xüsusən də Adərbəycan bağlı kollegiya müşaviri Qriboedova necə davam etmək barədə təlimat” başlıqlı bu məxfi məktubunda rus qoşunlarının Azərbaycan ərazilərinin əksəriyyətindən çıxarılması şərtlərindən bəhs edilir.
Tam başqa bir yeni fakt: Çar general Paskeviçə yazır “pul tələbləri farslar tərəfindən rədd edilsə, bütün Aderbeican vilayətinin Farsdan ayrılmasına hazır olun” Sənədin fotosunu əlavə edirəm yazıya
Ümumiyyətlə Azərbaycan adının 1918-ci ilə qədər sənədlərdə olmadığını iddia edənlərə faktla cavabdır. Buyurun, tanış olun.
İndi sizə onun tərcüməsini əlavə edirəm:
(XV maddə) “Şah həzrətləri öz dövlətinə sakitliyi qaytarmaq və öz təbəələrindən hazırkı müqavilə ilə bu qədər xoşbəxtliklə başa çatmış müharibədə törədilmiş bədbəxtlikləri daha da artıra bilən hər şeyi kənar etmək kimi xeyirli, xilasedici niyyətlə hərəkət edərək, Azərbaycan adlanan vilayətin bütün əhalisinə və məmurlarına büsbütün və tam bağışlanma əta edir. Hansı dərəcəyə məxsus olmasından asılı olmayaraq, onlardan heç kəs öz hərəkətinə və ya müharibə ərzində və ya Rus ordusunun adı çəkilən vilayəti müvəqqəti tutduğu zaman davranışına görə təqibə, dini əqidəsinə görə təhqirə məruz qalmamalıdır.”
Şəkili əlavə edirəm.. Sənədin orjinalının arxivdə müasir rus şirifti ilə yazılmış surətidir. Bu fakt bir daha sübut edir ki, Rusiya və Qacar dövləti Azərbaycan adlanan coğrafiyanı iki hissəyə bölüblər.
Bu bir daha ermənilərin yalanlarını ortaya qoyur eyni zamanda bizə hüquqi şərait yaradır ki, onun qüvvədən düşməsini sübut edə bilək.
Türkmənçay müqaviləsi ilə bağlı çoxsaylı məqalələrimdən və müsahibələrimdən bəzilərinin linkini paylaşıram.
https://bizim.media/az/read/119627/
https://olke.az/…/arasdirmaci-alim-bu-muqavile…/
https://www.elibrary.az/docs/jurnal/jrn2019_346.pdf
http://www.anl.az/…/turkustan/2021/iyun/746956(meqale).pdf
https://teleqraf.com/news/art/315959.html
https://www.adalet.az/…/turkmencay-muqavilesinde-ermeni…
https://libre.az/5882-2/
https://www.dia.az/…/77335-tarixin-sandigindan…
https://news.milli.az/country/1146377.html
https://press.az/az/news/119659
https://scwra.gov.az/…/84deb8df1062519b3a4064cc50b9c3c0…
https://yenipress.az/…/turkmencay-muqavilesi-buna-gore…
https://moderator.az/…/ruslarin-siridii-yalan…/
Qeyd edim ki, Türkmənçay müqaviləsi Rusiya və Qacarlar arasında 90 il müddətinə bağlanıb. Artıq 200 ilə yaxın bir dövr keçməkdədir. Müqavilə hüquqi qüvvəsini itirib. Müqaviləni bağlayan dövlətlər – Rusiya İmperiyası və Qacarlar dövləti artıq yoxdur. Təbii ki, Rusiya bu dövrdən sonra Türkmənçay və Gülüstan müqavilələrindən əl çəkmiş sayılır.
Beynəlxalq hüquqa görə, Türkmənçay müqaviləsi ölü müqavilə və ölü imzalara əsaslandığından hüquqi qüvvəsini çoxdan itirib. Məsələyə hüquqi varislik nöqteyi-nəzərindən baxanda Rusiyada 1917-ci ilin sosialist inqilabı həmin ildə olan burjua inqilabından fərqli olaraq, özünü Rusiya İmperiyasının varisi elan etməyib.
Müqavilənin hüquqi tərəfini incələdikcə məlum olur ki, İran da gərək bəzi əraziləri Azərbaycana qaytarmalı olsun.
Əgər bu gün Xəzər dənizi Rusiyanın daxili dənizi hesab edilmirsə, bu məntiqlə, müqavilədə adı keçən Azərbaycan əraziləri üzərində hər iki dövlətin hüquqi sahibliyi avtomatik olaraq itirilir və mahiyyət etibarı ilə bu iki iştirakçı dövlət yad ərazilər üzərində ancaq işğalçı statusu ilə qalmış olur.
Nə bolşevik Rusiyası, nə də 1991-ci ilin dekabrında yaranmış müasir Rusiya Federasiyası çar Rusiyasının hüquqi varisi deyil. Hətta V.İ. Lenin Sovet Rusiyasını qurduğu zaman özündən əvvəlki çar rejiminin varisi olmadığını, həmçinin çar dövrünə aid bütün öhdəliklərin, borcların, müqavilələrin qüvvədən düşdüyünü elan etdi. İndiki İran İslam Respublikası da hüquqi baxımdan Qacarlar dövlətinin varisi deyil. Eyni zamanda Türkmənçay müqaviləsinin birinci maddəsində nəzərdə tutulduğu kimi, bu müqavilə yalnız Qacarlar sülaləsinin hakimiyyəti dövründə hüquqi qüvvəyə malik idi.
Son olaraq qeyd edim ki, Müqavilələrin hüquqi qüvvəsi və müddətliliyi haqqında 1969-cu ildə qəbul edilmiş Vyana konvensiyasına əsasən, həm Gülüstan, həm də Türkmənçay müqavilələri hazırda qüvvədə olmayan və heç bir hüquqi məsuliyyət yaratmayan ölü müqavilələrdir.
Zaur Əliyev, dosent
