Ailələr depressiya əlamətləri haqqında məlumatlı olmalı, uşaqda baş verən dəyişikliklər də gözdən qaçırılmamalıdır!Bu gün cəmiyyətdə tez-tez dilə gətirilən depressiya; İnsanların müxtəlif mühitlər,şərtlər və vəziyyətlərdə yaşamaları, müalicə olunmadıqda və ya görməzdən gəlindiyi təqdirdə onların həyatına mənfi təsir göstərən proseslərə səbəb ola bilər.Belə ki, mütəxəssislər müalicə olunmayan depressiyanın xroniki hala gələ biləcəyini və həyat keyfiyyətinin əhəmiyyətli dərəcədə aşağı düşməsinə səbəb ola biləcəyini vurğulayırlar. Depressiya mövzusu nəzərdən keçirilərkən xüsusilə təhsil yaşında olan uşaq və gənclərin yaşadıqları yeniyetmə depressiyalarında erkən diaqnoz və müalicə böyük əhəmiyyət kəsb edir. Çünki sağlam ruhsal həyatın təməli yeniyetməlik dövründə qoyulur.
Ailə daxili münaqişələrdə diqqətli olun!
Moodist Özəl Psixiatriya və Nevrologiya Klinikası, Uşaq və Yeniyetmə Psixiatrı. Dr. Sebile Aslı Eke vurğulayır ki, gözləniləndən çox ailə münaqişələri depressiya və narahatlığın inkişafına zəmin yaradır.
Psixiatr Uzman Dr. Eke: “Yeniyetməlik fərdin uşaqlıqdan yetkinliyə keçdiyi bir prosesdir və bu dövr bioloji, koqnitiv və sosial dəyişikliklərlə xarakterizə olunur. Yeniyetməlik dövrünün başlanğıcı və sonu hər bir fərd üçün fərqli vaxtlarda baş versə də, 11-12 yaş ilə 19-20 yaş arasındakı dövrü ümumiyyətlə yeniyetməlik dövrü adlandırmaq olar. Yeniyetməlik dövründə idrak inkişafları ilə gənclər daha mürəkkəb düşünməyə və gələcək prosesləri daha çox şübhə altına almağa başlayırlar. Onların yaşıdları və ailəsi ilə ünsiyyətində dəyişikliklər olur. Ailələri ilə münaqişə yaşaması, tez-tez gördüyümüz inkişaf dövrünün xüsusiyyətlərindən biridir. “Bu dövrdə həddindən çox ailədaxili münaqişə depressiya və narahatlığın inkişafına şərait yarada bilər”.
“Sosial təcrid depressiya əlaməti ola bilər”
Uşaq və Yeniyetmə Psixiatrı Uzman Dr. Sebile Aslı Eke:
“Yeniyetməlik dövründə depressiya və müşayiət olunan psixi pozğunluqlar diaqnozu qoyularkən klinisist həm gənclə, həm də ailə ilə görüşür. Anamnez alınarkən gəncin mövcud şikayətləri, nə vaxt başladığı, necə irəliləməsi, əvvəllər psixiatriya müraciətlərinin olub-olmaması, müşayiət olunan tibbi xəstəliklər, inkişaf tarixçəsi, məktəb və ailə tarixçəsi ətraflı şəkildə müzakirə edilir. Depressiya diaqnozu klinisist tərəfindən klinik müsahibə yolu ilə qoyulur. Simptomların şiddətini ölçmək və izləmək üçün uşaqlar və yeniyetmələr üçün xüsusi depressiya ölçülərindən istifadə olunur. Depressiya müalicə olunmadığı halda gənclərin emosional, sosial və akademik inkişafına mənfi təsir göstərə bilər. Onların akademik uğurları azala bilər, məktəbdən imtina və təhsildən yayınma halları baş verə bilər. Həmyaşıdlarından uzaqlaşma və sosial təcrid arta bilər. Bundan əlavə zərərli alışqanlıqlar (narkomaniya, alkoqolizm, tütün, qumar və s.), özünə xəsarət yetirmə və intihar riski artır. Depressiya xroniki hal aldıqda, gələcəkdə təkrarlanma ehtimalı artır və insanın həyat keyfiyyəti əhəmiyyətli dərəcədə aşağı düşür. Ona görə də yeniyetmə depressiyasında erkən diaqnoz və müalicə çox vacibdir.
Ailələr depressiyanın əlamətləri haqqında məlumatlı olmalıdır…
Erkən yaşda depressiya diaqnozu qoyulan uşaqların yaxınlarında depressiyanın daha çox olduğuna diqqət çəkən Moodist Özəl Psixiatriya və Nevrologiya Klinikası Uşaq və Yeniyetmə Psixiatrı Uzman Dr. Sebile Aslı Eke, ailədə yaşanmış intihar tarixçəsinin də uşaq və yeniyetmələrdə depressiya hallarını artırdığını vurğulayır.
Uzman Dr. Eke: “Valideynlərinin psixopatologiyası olan gənclərdə depressiyaya düşmə riski daha yüksəkdir. Ananın depressiya yaşaması uşaq və yeniyetmələrdə depressiya üçün həm genetik, həm də ətraf mühitə bağlı risk faktorudur. “Qeyri-sağlam ailə mühitində böyüyən, istismar və laqeydlik kimi travmatik təcrübələr yaşayan gənclərin depressiyaya düşmə ehtimalı daha yüksəkdir”. deyir.
“Yeniyetməlik dövründə gənclərin Həmyaşıdları tərəfindən qəbul olunmaq və bəyənilmək istəyi daha çox olur. Həmyaşıdları ilə ünsiyyətdə çətinlik çəkən gənclərdə çox vaxt tənhalıq hissi, özünə inam problemi, sosial narahatlıq müşahidə oluna bilər və bunların olması depressiyanın inkişafı üçün risk yaradır. Eyni zamanda həmyaşıdlarının zorakılığına məruz qalan gənclərdə depressiya riski artır. Ona görə də valideynlər depressiyanın əlamətlərini çox yaxşı bilməli və övladlarında baş verən dəyişikliklərə diqqət yetirməlidirlər. Bu müddət ərzində ailələr övladlarını mühakimə etmədən dinləməli, gəncə başa düşüldüyünü hiss etdirməli, emosional olaraq onların yanında olmalıdırlar. “Ailələr uşaqlarında depressiya əlamətlərini sezdikdə vaxt itirmədən uşaq və yeniyetmə psixi sağlamlıq mütəxəssislərinə müraciət etməkdən çəkinməməlidirlər.”
Müalicə, depressiyanın dərəcəsinə görə təyin edilir…
Yüngül depressiyada psixotəhsil, dəstəkləyici müdaxilələr, məktəb və ailənin müalicəyə cəlb edilməsi effektiv həll yollarıdır. Orta dərəcəli depressiya üçün koqnitiv-davranış terapiyası, şəxslərarası terapiya, qəbul və öhdəlik terapiyası (ACT), şəfqətə yönəlmiş terapiya və gənc uşaqlar üçün oyun terapiyası istifadə edilə bilər. Terapiyanın kifayət qədər fayda vermədiyi bəzi hallarda dərman müalicəsi tələb oluna bilər. Xroniki və davamlı depressiya kimi ağır depressiyaların olması halında terapiyaya əlavə olaraq psixofarmakoloji müalicələr də istifadə olunur. Uşaq və yeniyetmə psixiatriya xidmətində stasionar müalicə intihar riski altında olan və ambulator müalicədən faydalana bilməyən xəstələrə də tövsiyə olunur.
Yeniyetmə depressiyasının simptomları:
– Xoşbəxt hiss etməmək, kefsizlik, içə qapanıqlıq
– Ağlama atakaları, əsəbilik və qəzəbi idarə etməkdə çətinlik
– Gündəlik fəaliyyətlərə marağın əhəmiyyətli dərəcədə azalması və ya heç bir şeydən zövq ala bilməməsi (anhedoniya).
– İştah dəyişiklikləri (çox arıqlama və ya kökəlmə)
– Yuxu problemləri (yata bilməmək və ya həddindən artıq yatmaq)
– Aqresivlik və Sakit qalmaqda çətinlik (psixomotor ajitasiya) və ya hərəkətlərin yavaşlaması (psixomotor retardasiya)
– Taqətsizlik, xroniki yorğunluq, ümidsizlik, bədbinlik
– Dəyərsizlik düşüncələri və ya həddindən artıq günahkarlıq hissi,
– Konsentrasiyada çətinlik, məktəb performansının azalması və məktəbdən imtina
– Zərərli alışqanlıqlar(alkoqolizm,narkoasılılıq,tütün,qumar və s.), davranış problemləri
– Self mutilation (özünə xəsarət yetirmək)
– Təkrarlanan ölüm və intihar düşüncələri və ya intihara cəhd!
