31 mart – Azərbaycanlıların Soyqırımı Günü, Azərbaycanın tarixi yaddaşında ən qanlı və ağrılı səhifələrdən biridir. Bu gün, 1998-ci ildən başlayaraq hər il dövlət səviyyəsində qeyd olunur və soyqırımı qurbanlarının xatirəsi anılır. Bu günün təntənəli şəkildə qeyd olunması, sadəcə olaraq, tarixdə baş vermiş bir faciənin anılması deyil, həm də həmin soyqırımının hüquqi, siyasi qiymətləndirilməsinin vacibliyini vurğulayan bir addımdır. Bu günün qeyd olunması ilə yanaşı, həmçinin dünya ictimaiyyətinin diqqətinin bu faciəyə yönəldilməsi, müxtəlif beynəlxalq təşkilatlar tərəfindən bu hadisənin həqiqətləri ilə tanış edilməsi məqsədini güdür.
Erməni millətçilərinin tarix boyunca, xüsusilə 1918-ci ildən sonra “Böyük Ermənistan” ideyasını gerçəkləşdirmək üçün Azərbaycan xalqına qarşı həyata keçirdikləri soyqırımı və etnik təmizləmə hərəkətləri, bu ideyanın nə dərəcədə qanlı və amansız bir mübarizəyə çevrildiyini göstərir. Bu ideyanın arxasında dayanan məqsəd, Azərbaycanın torpaqlarını ələ keçirmək və azərbaycanlıları bu torpaqlardan qovmaq olmuşdur. Bu məqsəd ilə erməni daşnakları və bolşevik qüvvələri tərəfindən Azərbaycan xalqının başına gətirilən dəhşətli faciələr bu gün də unudulmur.
1918-ci ilin mart-aprel aylarında, Bakı Sovetinin və daşnak-bolşevik silahlı dəstələrinin dəstəyi ilə, Azərbaycan xalqına qarşı kütləvi qırğınlar törədildi. Bakı şəhərində, habelə digər ərazilərdə, yüzlərlə dinc vətəndaş etnik və dini mənsubiyyətlərinə görə vəhşicəsinə öldürüldü. Bu soyqırımının miqyası çox geniş idi: 30 min azərbaycanlı həyatını itirmiş, 10 minlərlə insan evlərini tərk edərək məcburi köçkün düşmüşdür. Bu dövrün qətliamları yalnız fiziki qırğınlarla məhdudlaşmamış, həm də xalqın mədəni irsinə, dini abidələrinə, məscidlərə və qəbiristanlıqlara edilən hücumlarla tamamlanmışdır.
Quba, Şamaxı, Qarabağ, Zəngəzur, Naxçıvan, Şirvan və digər bölgələrdə baş verən soyqırımları da çox dəhşətli nəticələrə yol açmışdır. Xüsusilə Quba qırğınlarında, soyqırımı qurbanlarının kütləvi şəkildə öldürülməsi və qəddarlıqla öldürülmüş insanların cəsədlərinin tapılması, bu faciənin hüdudlarının nə qədər geniş olduğunu göstərir. Quba şəhərindəki kütləvi məzarlıqda 500-dən çox insan kəlləsinin tapılması, bu qırğınların tam miqyasını gözlər önünə sərir.
Şamaxı qırğınları isə, o dövrün Sovet hökuməti tərəfindən ört-basdır edilmişdir. Lakin sonradan aparılan araşdırmalar, erməni cəlladlarının Şamaxı əhalisini necə vəhşicəsinə qətlə yetirdiyini ortaya çıxarmışdır. Bu soyqırımında 18 min nəfərdən çox insan evlərini tərk etməyə məcbur olmuş və təxminən 7 min nəfər həyatını itirmişdir.
Azərbaycanlıların soyqırımı haqqında həqiqətlərin dünyaya çatdırılması istiqamətində aparılan araşdırmalar, həm yerli, həm də beynəlxalq tədqiqatçılar tərəfindən davam etdirilməkdədir. 1998-ci ildə, Ulu Öndər Heydər Əliyevin imzaladığı “Azərbaycanlıların Soyqırımı Haqqında” fərman, bu soyqırımı faciəsinin beynəlxalq hüquqi-siyasi qiymət alması istiqamətində böyük bir addım olmuşdur. Həmin fərmanla 31 mart, Azərbaycanlıların Soyqırımı Günü elan edilmiş və dünya ictimaiyyətinə bu faciənin həqiqətləri çatdırılmağa başlanmışdır. 2018-ci ildə, 1918-ci il soyqırımının 100 illik yubileyi ilə əlaqədar keçirilən tədbirlər, bu qanlı faciənin tarixini daha da işıqlandırmışdır.
Prezident İlham Əliyev 2009-cu ildə, Quba şəhərində soyqırımı memorial kompleksinin yaradılmasına qərar vermişdir. Bu kompleksin yaradılması, soyqırımı qurbanlarının xatirəsinin əbədiləşdirilməsi və gələcək nəsillərə bu faciənin tarixini çatdırma məqsədini güdür. İlham Əliyev, bu açılışda, 1918-ci ilin mart-iyul aylarında erməni silahlı dəstələrinin törətdikləri qırğınları bir daha dünyaya bildirmiş və Azərbaycanın bu faciənin tanınması üçün səyləri davam etdirməkdə qərarlı olduğunu vurğulamışdır.
Azərbaycanlıların soyqırımı haqqında aparılan tədqiqatlar və əldə edilən yeni faktlar, faciənin dünya ictimaiyyətinə çatdırılması istiqamətində mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Beynəlxalq hüquq və tarixçilər bu hadisəni soyqırımı kimi tanımalı və həmin dövrün soyqırımı cinayətlərinin qurbanlarının hüquqlarını tanımalıdırlar. Bu mövzuda əldə edilən yeni məlumatlar, həmçinin 1918-ci ilin mart-aprel aylarında baş verən qırğınların həcmini və miqyasını daha da aydınlaşdırır.
Azərbaycanlıların soyqırımı günü, yalnız tarixi bir faciənin xatırlanması deyil, həm də həmin qırğınların beynəlxalq hüquq tərəfindən tanınmasının vacibliyini ortaya qoyur. Ulu Öndər Heydər Əliyevin başladığı bu mübarizə, Prezident İlham Əliyev tərəfindən davam etdirilərək, Azərbaycan xalqının bu faciələrə qarşı mübarizəsini və həqiqətlərin üzə çıxarılmasını təmin edir. Bu gün, soyqırımı qurbanlarının xatirəsini anarkən, həm də gələcək nəsillərə Azərbaycanın əzmkarlığını və müstəqilliyini anlatmaq, tarixdən dərs çıxarmaq vacibdir.
Fidan Ağayeva — Gənclərin Sosial Tərəfdaşlığı Mərkəzinin (GSM) İdarə Heyətinin sədri, psixoloq
